Sukob civilizacija – Rastrgane zemlje
Koje su to zemlje u svetu rastrgane zemlje izmedju Zapada i sebe i zbog čega
7. Rastrgane zemlje
Najočitija, izvorno rastrgana zemlja je Turska. Turska vođstva iz kasnog dvadesetog stoleća sledila su Ataturkovu tradiciju te su Tursku definisali kao modernu i svetovnu, zapadnu naciju-državu. Ona su sklopila savezništva sa Zapadom u NATO-u i Zalivskom ratu; ona su zatražila članstvo u Evropskoj zajednici. Međutim, istovremeno su delovi turskog društva podržavali buđenje islama te su tvrdili da je Turska u svom temelju bliskoistočno muslimansko društvo. Uz to, dok su turske elite definisale Tursku kao zapadno društvo, elite Zapada su Tursku odbijale da prihvate kao takvu. Turska neće postati članica Evropske zajednice, a pravi razlog tome, kako je rekao predsednik Ozal, “je taj što smo mi muslimani, a oni su hrišćani, ali oni to ne žele reći”. Odbacivši Meku, a zatim bivajući odbačena od strane Brisela, gde Turska gleda? Taškent bi mogao biti odgovor. Kraj Sovjetskog Saveza daje Turskoj priliku da postane vođa oživele turske civilizacije koja uključuje sedam zemalja, od granica Grčke do granica Kine. Ohrabrena od Zapada, Turska ulaže napore da sama oblikuje svoj vlastiti identitet.
Tokom protekle decenije Meksiko je zauzeo položaj donekle sličan položaju Turske. Jednako kao što je Turska napustila svoju istorijsku suprostavljenost Evropi te joj se pokušala priključiti, tako je i Meksiko prestao definisati sebe kroz suprostavljanje Sjedinjenim Državama te umesto toga pokušava imitirati Sjedinjene Države i priključiti se Severnoameričkoj zoni slobodne trgovine (North American Free Trade Area). Meksičke vođe su se uključile u veliki posao ponovnog definisanja meksičkog identiteta te su započele korenitu ekonomsku transformaciju, koja će, konačno, voditi i korenitim političkim promenama. U 1991. godini, visoki savetnik predsednika Carlosa Salinasa de Gortarija detaljno mi je opisao sve promene koje je Salinasova vlada preduzimala. Kada je završio, primetio sam: “To je vrlo impresivno. Čini mi se, da ono što pokušavate učiniti jeste preobražaj Meksika iz latinoameričke u severnoameričku zemlju”.
On me je pogledao sa iznenađenjem, te uzviknuo: “Tačno! Upravo je to ono što pokušavamo da učinimo, ali, naravno, to nikad ne bismo javno rekli”.
Kao što njegova primedba daje da se nasluti, u Meksiku, isto kao i u Turskoj, značajni delovi društva se opiru redefiniciji identiteta svoje zemlje. U Turskoj, evropski orijentisane vođe su pravile gestove prema islamu (Ozalovo hodočašće u Meku); tako i meksičke severnoamerički orijentisane vođe moraju praviti gestove prema onima koji Meksiko smatraju latinoameričkom zemljom (Salinasov ibero-američki susret u Gvadalahari).
Istorijski, Turska je bila najdublje rastrgana zemlja. Za Sjedinjene Države, Meksiko je najbliža rastrgana zemlja. Globalno, najznačajnija rastrgana zemlja je Rusija. Pitanje da li je Rusija deo Zapada ili vođa zasebne slovensko-pravoslavne civilizacije, uvek se ponovo pojavljuje u ruskoj povesti. To pitanje bilo je zamagljeno pobedom komunista u Rusiji, koji su uvezli zapadnu ideologiju, prilagodili je ruskim uslovima te u ime iste te ideologije izazvali Zapad. Dominacija komunizma prekinula je istorijsku raspravu između pozapađivanja i rusificiranja. Kako je komunizam propao, Rusi se ponovo suočavaju s ovim pitanjem.
Predsednik Jeljcin usvaja zapadna načela i ciljeve te pokušava Rusiju učiniti “normalnom” zemljom i delom Zapada. Međutim, i ruska elita i ruska javnost podeljeni su oko ovog pitanja. Među umerenijim protivnicima, Sergej Stankevič tvrdi da bi Rusija trebala odbaciti “atlantski” smer, koji bi za nju značio “postati evropskom, postati delom svetske ekonomije na brz i organizovan način, postati osmim članom Sedmorke te stavljanje posebnog naglaska na Nemačku i Sjedinjene Države kao dva dominantna člana Atlantskog saveza”. Iako odbacije i ekskluzivno evropsku politiku, Stankevič i pored toga tvrdi da Rusija mora dati prioritet zaštiti Rusa u drugim zemljama, naglasiti svoje turske i islamske veze te promicati “bitnu preraspodelu naših resursa, naših izbora, naših veza i naših interesa u smeru Azije, u smeru istoka”. Ljudi ovog uverenja kritikuju Jeljcina zbog podređivanja ruskih interesa interesima Zapada, zbog smanjenja ruske vojne snage, zbog propuštanja da podrži tradicionalne prijatelje poput Srbije te zbog guranja ekonomskog i političkog preustrojstva koji šteti ruskom puku. Karakteristija ove opšte sklonosti je i nova simpatija prema idejama Petra Savitskyja, koji je 1920-tih tvrdio kako je Rusija jedinstvena evroazijska civilizacija. (7)
Ekstremniji među ovima iznose i mnogo sirovije nacionalističke, protivzapadne i antisemitske stavove te podstiču Rusiju da obnovi svoju vojnu snagu i uspostavi jače veze sa Kinom i islamskim zemljama. Poput svoje elite, podeljen je i ruski narod. Istraživanje mišljenja u evropskoj Rusiji u proleće 1992. otkrilo je kako 40% javnosti ima pozitivan stav prema Zapadu, a 36% negativan. Kao što je bila kroz većinu svoje istorije, Rusija je i ranih 1990-ih istinski rastrgana zemlja.
Kako bi redefinisala svoj civilizacijski identitet, rastrgana zemlja treba ispuniti tri uslova. Prvo, njena politička i ekonomska elita generalno treba da daje podršku i bude entuzijastična prema ovom kretanju. Drugo, njena javnost mora pristati na redefiniciju. Treće, dominantne skupine u civilizaciji primaocu trebaju biti voljne prihvatiti preobraćenika.
Kod Meksika su ova tri uslova u velikoj meri ispunjena. Kod Turske, u velikoj meri su prisutna prva dva uslova. Kod ruskog pridruživanja Zapadu, nijedan od uslova nije jasno prisutan. Sukob između liberalne demokratije i marksizma-lenjinizma bio je sukob između ideologija, koje su, usprkos velikim razlikama, očito delile krajnje ciljeve slobode, jednakosti i napretka. Tradicionalna, autoritarna, nacionalistička Rusija mogla bi imati potpuno drugačije ciljeve. Zapadni demokrata mogao je voditi intelektualnu raspravu sa sovjetskim marksistom. Sa ruskim tradicionalistom, to bi bilo gotovo nemoguće. Ako bi, nakon što su se prestali ponašati kao marksisti, odbacili liberalnu demokratiju i počeli da se ponašaju poput Rusa, a ne zapadnjaka, odnosi između Rusije i Zapada ponovo bi mogli postati udaljeni i konfliktni. (8)
U nastavku: Konfučijansko-islamska veza
(7) Sergei Stankevich, “Russia in Search of Itself”, The National Interest, Summer 1992, pp. 47-51; Daniel Schneider, “A Russian Movement Rejects Western Tilt”, Christian Science Monitor, Feb. 5, 1993, pp. 5-7.
(8) Owen Harries has pointed out that Australia is trying (unwisely in his view) to become a torn country in reverse. Although it has been a full member not only of the West but also of the ABCA military and intelligence core of the West, its current leaders are in effect proposing that it defect from the West, redefine itself as an Asian country and cultivate dose ties with its neighbors. Australia’s future, they argue, is with the dynamic economies of East Asia. But, as I have suggested, close economic cooperation normally requires a common cultural base. In addition, none of the three conditions necessary for a torn country to join another civilization is likely to exist in Australia’s case.