APOSTOLSKI DUH PUSTINJAKA
Na današnji veliki praznik Blagovesti rodio se i upokojio jedan od najvećih srpskih pravoslavnih misionara. Iz života svetog Justina Popovića ostala su brojna značajna dela, koja su ga svrstala u red najznačajnijih tumača Pravoslavlja. On je svoju veru nosio sa ozbiljnim dostojanstvom jednog Apostola – izgledao je i živeo kao mnogi drugi pravoslavni Svetitelji o kojima je pisao.
Rođen je u Vranju 1894. godine na praznik Blagovesti (25. marta po starom, a 6. aprila po novom kalendaru) i stoga je dobio ime Blagoje. U bogobojažljivoj porodici Popović, ponosnoj na svojih sedam kolena sveštenika, dete je upijalo srpsko pravoslavno predanje.
U Pčinjskom manastiru, Blagoje je prisustvovao isceljenju svoje majke od ozbiljne bolesti, koje je došlo kao odgovor na molitve Sv. Prohoru Čudotvorcu: do kraja života, duhovni svet je za njega nesumnjivo postojao kao stvaran i za njega moćniji od materijalnog.
Između 1905. i 1914. godine primio je zdravu osnovu u Pravoslavlju, tokom opšteg školovanja u Bogosloviji Svetog Save u Beogradu, gde mu je jedan od učitelja bio vladika Nikolaj Velimirović. Vaspitanje u bogosloviji ga je pripremalo da za službu Crkvi postane monah ili sveštenik, ili oboje, no po izbijanju Svetskog rata on se pridružio studentskoj brigadi medicinskih pomoćnika i učestvovao u „Gologoti“ Srbije. Užasi rata, oskudica i patnje onih koje je Blagoje pazio, pojačale su njegovu dugo gajenu odluku da postane monah.
Srpski mitropolit Dimitrije, izbeglica u Skadru, zamonašio ga je na praznik Svetog Vasilija Velikog 1916. godine. Dao mu je ime Justin, po Svetom Justinu Mučeniku. Mitropolit Dimitrije je Justina Popovića poslao na Petrogradsku duhovnu akademiju. Ovo je na njega imalo neizbrisiv uticaj. Međutim, nakon sedam meseci, Revolucija je prekratila Justinov boravak u Rusiji. Potom je poslan na Oksford. Njegova teza o religiji i filosofiji Dostojevskog napisana je sa strogo pravoslavne tačke gledišta. Ispitivači i profesori su ga savetovali da izmeni tezu, da umekša žestoku kritiku katolicizma, protestantizma i Zapadne Evrope. On je odbio da to učini, i sa Oksforda je otišao bez višeg naučnog stepena.
Monah Justin se vratio u svoju Srbiju, nazvanu Jugoslavijom, Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca, da predaje teologiju na Bogosloviji Svetog Save u Sremskim Karlovcima. Potom je poslat u Atinu, gde je završio disertaciju na grčkom o problemu ličnosti i saznanja prema Makariju Egipatskom iz četvrtog veka. Ona je objavljena 1926. godine. Vratio se na Bogosloviju da nastavi naporni zadatak uklapanja predavanja sa dužnostima vezanim za časopis „Hrišćanski život“, u koji se uključio od njegovog pokretanja 1922. godine. Od sedmog broja osnovan je izdavački odbor sa ocem Justinom kao glavnim urednikom ovog najozbiljnijeg srpskog teološkog časopisa.
Nakon kratkog perioda u Prizrenskoj bogosloviji, otac Justin je ponovo postavljen u Karlovce. U to vreme pridružio se mitropolitu Josifu Cvijiću 1930/31. godine u Potkarpatskoj Rusiji u Čehoslovačkoj. Tamo je radio sa takvim uspehom među stanovništvom, prevodeći unijate na Pravoslavlje, da su mu po povratku ponudili episkopstvo. Umesto toga postavljen je u Bogosloviju u Bitolju. Otac Justin je tamo predavao dve godine.
U Bitolju je napisao svoju prvu knjigu široko cenjenog i mnogotraženog dela „Pravoslavna filosofija istine: Dogmatika Pravoslavne Crkve“. Ovo je dovelo do njegovog izbora na Bogoslovski fakultet na Beogradskom univerzitetu 1934. godine. Nakon 1946. godine, profesor Popović se nije vratio na univerzitetski položaj.
Bio je jedno vreme interniran u manastirima Kalenić, Ovčar, Sukovo i Ravanica, do 28. maja 1948. godine, kad je došao u Ćelije kod Valjeva, mali manastir posvećen Sv. Arhangelu Mihailu, zadužbinu kralja Dragutina (1276–1316). Njegova sudbina je bila da ostane tu bezmalo neprekidno do kraja života, vodeći skoro pustinjački život i retko odlazeći u Beograd.
Tokom decenija provedenih u ovom udaljenom utočištu, predano pažen od sestara, mogao je, osim svojih pastirskih i duhovnih dužnosti, da se koncentriše na proučavanje, prevođenje i pisanje. Rezultat je bio: korpus dela od neprocenjive vrednosti. On je živeo sa Svetiteljima i radio predano na njihovim Žitijama, skupljajući tekstove na latinskom, grčkom, crkvenoslovenskom i ruskom. Kao rezultat, uradio je za srpski narod ono što je Sveti Dimitrije Rostovski uradio za Ruse u vreme Petra Velikog: učinio je Žitija dostupnim na savremenom srpskom jeziku za svakog Srbina koji ima uši da čuje i veru da posleduje. To je do danas najpotpunija zbirka Žitija pravoslavnih Svetitelja na bilo kom jeziku. Ta publikacija, sa brojnim ilustracijama, savremeno je čudo.
Značajna su mu još i dela: „Svetosavlje kao filosofija života“, „Žitije Sv. Save i Sv. Simeona“, „Čovek i Bogočovek – Studije iz pravoslavne teologije“, „Pravoslavna Crkva i Ekumenizam“… Svi ovi spisi, njegova obimna korespondencija i njegovi prevodi na srpski triju Liturgija, Molitvenik, Mali trebnik i Veliki trebnik, Akatisti Presvetoj Bogorodici, Tumačenje Poslanica, Tumačenje Jevanđelja po Mateju i Jovanu (ovo poslednje nedovršeno), dosta su odložili završavanje dugo čekanog trećeg toma njegove „Dogmatike“. Bio je slobodan da ga završi tek 1976. godine.
Uprkos celokupnom svom radu, otac Justin je uvek nalazio vremena za one koje put navede u Manastir i koji su dolazili da mu traže savet. Nosio je svoje Pravoslavlje sa ozbiljnim dostojanstvom jednog Apostola; izgledao je i živeo kao mnogi drugi pravoslavni Svetitelji o kojima je pisao.
Srpski seljaci, istinski čuvari pravoslavnog predanja, poštovali su ga; monahinje su poštovale i volele svog duhovnog oca, kao i njegova četiri glavna duhovna sina: Amfilohije, Atanasije, Artemije i Irinej. On se nadao da će ova četvorica postati budući stubovi Srpske Pravoslavne Crkve. Mnogima je bio dobar prijatelj, bezbrojnima je bio savetnik. Bio je poznat i poštovan širom Pravoslavnog sveta. Bila je privilegija poznavati ga.
U poslednje dve godine pred smrt, zdravlje oca Justina je počelo da slabi. Njegovo upokojenje nije bilo ništa drugo do hrišćanski prelazak iz ovog sveta u budući. Bio je svestan do kraja, oprostio se sa svima u Manastiru, razgovarao sa svom svojom duhovnom decom, i svakoga od njih je ponaosob blagoslovio. Potom je predao dušu Bogu i zaspao u Gospodu na svoj rođendan, na praznik Blagovesti, u subotu, 25. marta (7. aprila) 1979. godine.
Jednog od najvećih podvižnika, mislilaca, bogoslova i duhovnika Srpske Crkve, arhimandrita Justina Popovića je Sveti arhijerejski sabor SPC uvrstio u diptih Svetih 2. maja 2010. godine.