Manastir Praskvica i crkva Svetog Nikole pored Svetog Stefana

Duhovni centar roda Paštrovića manastir Praskvica se nalazi na divnom mestu iznad ostrva Sveti Stefan. Tu je i Crkva Svetog Nikole sveca zaštitnika Paštrovića a i čuveni Jagerov put koji je samo jednom rukom izgradio ruski monah Jeger Stroganov

Na ulazu u Sveti Stefan

Kod ulaza na ostrvo Sveti Stefan je jedan mali plato ili terasa, gde se nekada nalazio Sto od pravde. Tu je zasedao čuveni paštrovski sud, zvani Zbor ili Bankada (od italijanskog “banca” što znači klupa). Jednom mesečno raspravljalo se o važnim ekonomskim pitanjima, donosili su se novi zakoni i delila pravda. Zbor su činili četiri sudije, dve vojvode i dvanaest vlastela, odnosno predstavnika svakog paštrovskog plemena. Bankada se od petnaestog do devetnaestog veka sastajala na plaži Drobni pijesak, a potom ovde, na ulazu u grad Sveti Stefan, na mestu zvanom “Rolinu”. Poslednji Zbor zasedao je 1929. godine. Tradicija je od skora simbolično obnovljena i Bankada ponovo zaseda na plaži Drobni pijesak. Međutim, njena misija danas je da štiti kulturno-istorijsko nasleđe Paštrovića, podržava ekonomski razvoj regije i štiti prava i vlasništvo meštana.

Ako Vam se ukaže prilika da obiđete ostrvo Sveti Stefan, to neizostavno i učinite.

Krenimo sada natrag preko prevlake i započnimo poslednji deo šetnje do manastira Praskvica. Mali školj preko puta javne plaže se zove Golubinj, a pogađate da je dobio ime po golubovima koji su se tu nastanili. U parku (s lijeve strane) primetićete dve biste. Ovo je još jedan spomenik borcima iz Drugog svetskog rata, lokalnim partizanskim herojima Niku Anđusu i Vukici Mitrović.

Na kraju plaže, iza tržnog centra, primetićete teren za tenis u podnožju maslinjaka. Pored terena prolazi staza, a zatim stepenište gde ćemo mi početi naš uspon do manastira Praskvica. Imajte u vidu da, usled relativno dugog uspona, ovaj deo šetnje zahteva znatno više fizičkog napora. Važno je i da znate, ako eventualno zalutate, da je manastir Praskvica lako locirati—samo se popnite do glavnog, Jadranskog puta i sledite putokaz.

Na putu za Manastir Praskvicu

Popnite se stepenicama pored teniskog terena i čim dođete do asfaltiranog puta skrenite levo. Vrlo brzo naići ćete na raskrsnicu. Nastavite pravo. Nakon desetak metara imaćete priliku da se malo osvežite na česmi sa vaše desne strane. I ona je postavljena u čast veterana koji su izgubili živote u Drugom svetskom ratu. Preko puta česme nalazi se još jedna zgrada koja pripada kraljevskom kompleksu.

Prepoznaćete je ne samo po karaktersitičnoj arhitekturi, već i po oružanom stražaru koji je čuva. Vila Topliš je prvobitno bila sagrađena za potrebe engleske princeze Elizabete, inače rođake kraljice Marije Karađorđević. Danas je ona reprezentativna rezidencija Vlade Crne Gore, čiji članovi ovde odsedaju i primaju strane zvaničnike.

Put kojim idemo vodi natrag ka Miločeru i primetićete s leve strane kameni zid koji označava granicu kraljevskog parka. Sledite ovaj put preko potoka Vodice i naićićete na još jedno račvanje. S vaše leve strane prepoznaćete kamenu kapiju istu kao ona kroz koju ste ušli u Miločer. Ukoliko ste avanturistički raspoloženi, iza kapije s leve strane postoji puteljak kroz šumu koji vodi do romantičnog Francuskog mosta, sagrađenog u vreme Napoleonovih osvajanja 1807. A desno je jedan nezavršeni, asfaltiran put koji vodi ka Praskvici.

Ovim putem ćemo ići desetak minuta. Uživajte usput u horskoj pesmi ptica i cvrčaka i u svežem vazduhu slatkog mirisa. Nemojte se iznenaditi kada se ovaj put iznenada prekine — zar Vam nismo rekli da je nedovršen? Put preseca jedna kamena staza. Krenite desno tom stazom i nastavite uspon kroz šumu. Ovaj put će vas dovesti do glavnog Jadranskog puta, odnosno “magistrale”.

Manastir Praskvica

Čim izađete na Jadransku magistralu skrenite desno, i već nakon nekoliko koraka uočićete plavu ogradu preko puta. Iza nje počinje prečica do Manastira Praskvica. Ako promašite ovu kraticu, vrlo brzo ćete naići na putokaz koji će vas takođe uputiti u pravom smeru.

Manastir Praskvica je dobio ime po obližnjem izvoru čija je voda imala miris breskve ili “praskve”, kako se takođe kaže u ovim krajevima. Manastir Praskvica je vekovima bio duhovni i politički centar Paštrovića. Ovde su se pisala i arhivirala čuvena spisa i važna državna dokumenta. Ovde su se plemenski poglavari sastajali oko kamenog “stola pravde”. U manastirskoj školi su deca učila čitati i pisati, a na manastirskom groblju su se pokojnici sahranjivali.

Po predanju, Praskvica datira iz jedanaestog veka, tačnije 1050. godine. Međutim najraniji potvrđeni pismeni podaci o njemu potiču tek iz 1413. godine kada je crnogorski vladar Balša III Straćimirović Balšić poklonio zemlju manastiru. Balša se tako smatra i osnivačem manastira Praskvica. Kao i čitava regija, manastir Praskvica je bila svedok uspona i pada različitih imperija: Otomanskog carstva, Mletačke Republike, Ruskog kraljevstva, Austro-Ugarske, te Francuske imperije. U neprestnom borbi za nezavisnost od turske vlasti, manastir Praskvica se, zajedno sa Paštrovićima i Budvom, priklonila zaštiti Venecije. Prilikom Napoleonovih osvajanja 1804 godine, manastir Praskvica je pala pod Francusku vlast, a francuzi su, plašeći se paštrovskog ustanka, manastir uništili i spalili 1812. godine. U tom napadu, život je izgubila većina sveštenika i starijih meštana, a glavna crkva, manastirski konak i arhive su potpuno uništeni. Priča se da se, nakon napada, more od Miločera do Budve belilo od dokumenta i knjiga koji su uništeni. Srećom, nekoliko monaha je uspelo da pobegne i da spase neke od dragocenosti i vrednih dokumenata. Narednih trideset i pet godina manastir Praskvica je bio prazan i u ruševinama, a monasi su se rasuli po selima. 1847. godini počinje obnova i tada je sagrađena današnja crkva Sv. Nikole. Međutim, manastir Praskvica je ponovo oštećena za vreme Drugog svetskog rata, kao i u velikom zemljotresu 1979. godine.

Manastir Praskvica danas obuhvata dve crkve, manastirski konak, groblje , kulicu i staru školu koja je bila aktivna sve do početka dvadesetog veka.

Crkva Sv. Nikole i manastirska riznica

Glavna crkva u manastirskom kompleksu posvećena je Sv. Nikoli – svecu zaštitniku Paštrovića. Sagrađena je 1847. godine na mestu prvobitne crkve iz 1413. i obuhvata delove prethodnog zdanja.

Ova jednobrodna crkva sa polukružnim apsidama i osmougaonom kupolom je ukrašena rozetama i ima zvonik na preslicu. Da podsetimo, pravoslavne crkve su obično pravougaonog nacrta, aludirajući na Nojev kovčeg i utočište od “poplave“ greha i iskušenja ovoga sveta.

Kako uđete u crkvu Sv. Nikole, primetićete da ona, kao i većina pravoslavnih crkava, nema klupa za vernike. U pravoslavnoj crkvi, vernici “stoje pred Gospodom” za vreme trajanja službe. A sada obratite pažnju na ikonostas koji deli glavni deo crkve i oltar. On simbolično predstavlja tačku dodira između ljudskog i božanskog sveta. Pozlaćeni, neo-barokni ikonostas u crkvi Sv. Nikole je veoma lepo urađen u duborezu. On je delo Nikole Aspiotisa sa Krfa i potiče iz 1863. godine.

Ikonostas obično ima troje vrata: dvokrilna vrata u sredini, i dvoje jednokrilnih sa obe strane. Centralna vrata koriste isključivo sveštena lica i ona simbolički predstavljaju vrata nebeskog carstva. Deo službe obavlja se iza zatvorenih vrata ikonostasa. Oltar je, naravno, najsvetiji deo crkve i skoro uvek je okrenut prema istoku. Ženama je zabranjen ulaz.

U levom uglu crkve, primetićete malu kapelu. To je deo originalne crkve iz petnaestog veka. Zidovi su ukrašeni freskama s kraja šesnaestog ili početka sedamnaestog veka i po stilu se može zaključiti da su delo jednog majstora. One predstavljaju likove svetaca gotovo u prirodnoj veličini, a njihova uplašena lica i kruta tela su tipična za neo-Gotski stil. Na plafonu su freske Isusa Hrista sa Davidom i Solomonom.

Freske koje slikovno prikazuju živote svetaca i priče iz Svetog Pisma često krase zidove pravoslavnih crkava. One su pune simbolike i ljudi, pejzaži, zdanja i životinje služe kao spona između materijalnog i božanskog svijeta. Važno je napomenuti da ikone i freske predstavljaju autentičnu crkvenu tradiciju a ne likovni pravac. One služe da “ispričaju” priče i motive iz Svetog Pisma vernicima koji su mahom bili nepismeni. Kao takve, one su sredstvo služenja Bogu slično himnama i muzici. Prava vrednost ikone ili freske se stoga zasniva na njenoj duhovnosti.

Ako želite da upalite sveću, treba znati da se sveće za žive i za mrtve osobe pale na posebnim postoljima i one za žive su obično postavljene iznad onih za mrtve. Pri izlasku iz crkve običaj je da se prekrstite i da kroz vrata prođete natraške, kako ne biste okrenuli leđa oltaru i drugim svetinjama.

Pošto ste posetili crkvu, zamolite đakona da vam pokaže crkvenu riznicu. Riznica sadrži skupocene ikone iz četrnaestog veka, zlatne posude za službu božiju, molitvenike, istorijske dokumente, nameštaj, oružje i druge vredne predmete. Od posebnog značaja je ručno ispisan i ukrašen rukopis Jevandjelja iz šesnaestog veka, srebrni pehar iz osamnaestog veka—poklon ruskog Cara—i poznati “sto od pravde” oko kojeg je zasedala Bankada.

Crkva Svete Trojice i Jegorov Put

Na brdu iznad crkve Sv. Nikole nalazi se jedna manja crkva sa grobljem i starom zgradom škole. Prošetajte grobljem do ivice sa desne strane i odakle se pruža veličanstveni pogled na Sv. Stefan, Miločer I Pržno. Pogledajte samo šta smo sve danas obišli i videli!

Mala crkva Svete Trojice datira iz sedamnaestog veka i verovatno je sagrađena na mestu jedne starije crkve, uništene u velikom zemljotresu 1667. godine. Ona je znatno manja od crkve Sv. Nikole i odražava tipično skromnu arhitekturu tog perioda. Impresivne freske koje prekrivaju zidove su, po verovanju, naslikali Majstor Radul i njegov učenik Dimitrije, obojica istaknuti umetnici svoje generacije. Interesantno je primetiti da freska na kupoli odstupa od uobičajenog prikazivanja Isusa Hrista. Ovde su naslikana Sveta Trojica sa Isusom koji sjedi na tronu u sredini, starcem sede kose i brade koji predstavlja Gospoda oca, a između njih dvojice, naslikan je golub, simbol Svetog Duha.

Ako ste raspoloženi za još jednu šetnju kroz prirodu, možete se uspeti Jegorovim putem na Čelobrdo. Na drugom kraju groblja iza dva velika čempresa videćete putić oko novog dela groblja. On vodi do jedne kapije iza koje se nalazi početak staze kroz šumu. Staza je obeležena crveno-belom metom. Monah iz manastira tvrdi da je u svoje vreme za svega osam i po minuta prelazio ceo Jegorov puta do vrha Čelobrda. Recimo da je potrebno duplo više, ali je, u svakom slučaju, vredno truda. Jer na vrhu vas čeka pogled od kojeg zastaje dah.

Stazu koja vodi od Praskvice na Čelobrdo i dole ka Pržnu mukotrpno je krčio i popločao kamenom jedan od interesantnijih žitelja Manastira Praskvica, monah po imenu Jegor Stroganov. Narod ga je zvao “Rus” iako je verovatno bio poljskog porekla. U svakom slučaju, on kada je napustio svoju rodnu zemlju da bi se zamonašio, za sobom je ostavio ženu i ćerku. Nakon smrti svoje majke, ćerka se odlučila da potraži oca. Posle dugogodišnjeg traganja, uspela je da ga pronađe u manastiru Praskvica. Zbog prevelike želje da bude blizu svog oca, prerušila se u mladog monaha i pristupila monaškom redu.

(Jegorov put je kameni put koji je Jegor Stroganov sam izgradio samo sa jednom rukom, jer drugu nije imao, izgubio ju je u dvoboju sa ruskim kapetanom koji se udvarao njegovoj ćerki. Zbog tog ubistva iz samo njemu znanih razloga 7 godina je svakodnevno jednom rukom udarao u ljuti kamen da bi nastao put od manastira do sela. Po toj priči je nastala i pozorišna predstava Jegorov put – primedba redakcije)

Poštujući njegov monaški zavet ćutnje, ćerka nikada s njim nije progovorila ni jednu reč. A onda se jednog dana teško razbolela i osetivši da je smrt blizu, ispovedila se ocu Savi Ljubiši, a on se odluči da Jegoru otkrije njen identitet. Jegor pohita da vidi ćerku i da bude uz nju i ona umre na njegovim rukama. Jegor ubrzo posle toga i sam umre i bi sahranjen pored svoje ćerke na manastirskom groblju.

Ovo je kraj naše šetnje. Kada budete spremni, vratite se do Jadranske magistrale i do istog putića kroz šumu kojim ste se i uspeli do Praskvice. Sada znate da je to Jegorov put i možete se njime spustiti sve do obale i to upravo do mesta odakle smo danas i krenuli, pored tržnog i administrativnog centra u Pržnu. Ako imate još malo vremena, iskoristite ga za jedno piće ili možda večeru na pržnjanskoj Rivi. Posle ovakve šetnje, zaslužili ste mali predah!

Ana Stojanović

Izvor: Audio šetnja Budvom