Stevan Stojanović Mokranjac – život, biografija i glavna dela

Ko je bio srpski kompozitor, muzički pedagog i umetnik Stevan Stojanović Mokranjac koji je obeležio klasičnu muziku u Srbiji. Njegov život, rad i glavna dela

Stevan Stojanović Mokranjac (1856—1914) centralna ličnost srpske muzike. Srpski kompozitor i muzički pedagog, klasik srpske muzike, njena najistaknutija ličnost na prelazu iz XIX u XX vek, zaslužan za uvođenje srpskog nacionalnog duha u umetničku muziku.

Stevan Stojanović Mokranjac

Stevan Stojanović Mokranjac se upokojio na današnji dan 1914 godine u Skoplju (tada Kraljevina Srbija), gde se sa porodicom sklonio od bombardovanja Beograda. Ostavio nam je „Rukoveti“, „Primorske napjeve“, „Kozar“, „Liturgiju“, „Opelo“, „Statije“ i druga čudesna dela, kao i prvu stalnu muzičku školu u Beogradu (1899) koja danas nosi ime svoga osnivača. Osim toga, sakupljao je i zapisivao narodne melodije, i svetovne i crkvene, pisao prve folklorne studije o njima i postao osnivač muzičke nauke kod nas. Jedan je od osnivača prvog gudačkog kvarteta i Saveza pevačkih društava.

Evo kako su Mokranjca opisivali savremenici: „Bio je veseljak, boem – priroda koja je znala da se zanese balkanskim karasevdahom, bio je to umetnik koji se na štetu svog ličnog stvaralaštva sav posvećivao okolini, društvu u kome je živeo, bio je ličnost o kojoj niko, izuzev profesionalnih zavidljivaca, nije izgovorio ružnu reč kada su u pitanju njegove karakterne crte“.

Mokranjčev značaj u našoj kulturi ogleda se kako na stvaralačkom, tako i na izvođačkom polju, pri čemu ništa nije manja ni po kvalitetu ni po rezultatima njegova delatnost organizatora, pokretača i aktivizatora muzičkog života.

Stevan Stojanović Mokranjac rodio se 9. januara 1856. godine u Negotinu. Osnovnu školu i gimnaziju učio je naizmenično u rodnom gradu, Zaječaru i Beogradu. Po završetku gimnazije upisao se na prirodno-matematički odsek Velike škole u Beogradu. U to vreme dobija stipendiju za muzičko usavršavanje u inostranstvu.

Godine 1879. odlazi na Konzervatorijum u Minhen, gde studira haromoniju i kompoziciju. Zbog nesuglasica sa direktorom Konzervatorijuma, Mokranjac u trećoj godini studija gubi državnu stipendiju, vraća se u Beograd i postaje horovođa Beogradskog pevačkog društva. Njegovi uspesi, kao horovođe i kompozitora Prve rukoveti i Opela u g-molu, omogućuju mu da ponovo dobije stipendiju i ode u Rim, gde 1884/85. izučava polifoni stil kod Parizotija. Studije nastavlja 1885/87. na Konzervatorijumu u Lajpcigu, gde usavršava teoretske predmete i dirigovanje.

Ono što Mokranjca čini izrazito orginalnim tvorcem jesu njegove duhovne kompozicije. Kao što je do majstorstva u obradi narodnih melodija došao kroz neposredni kontakt sa samim narodom, tako je i crkvenim napevom ovladao prvo pevajući kao dečak u crkvi, a zatim temeljnim proučavanjem, upoređivanjem i slušanjem poznatih pojaca i znalaca crkvenog pojanja. Rezultat predstavljuju zbornici zapisanih melodija Osmoglasnik (1908) i Strano pjenije (1914), koji nose pečat naučnog melografskog rada. Njegove duhovne kompozicije, kao što su Herivumska pesma, Tebe boga hvalim, a naročito Opelo, odlikuje majstorsko vođenje glasova, njihova plemenita lepota i i slivanje u harmonijski bogatu zvučnu arhitekturu izvanredne stilske čistote.

https://www.youtube.com/watch?v=nmIbdcC2dRo

Stevan Stojanović Mokranjac se ne zaustavlja samo na širenju muzike horskom pesmom. Godine 1889. osniva Gudački kvartet, sa kojim sve do 1893. izvodi niz dela klasične i savremene kamerne literature. Inicijator je i pokretač Saveza pevačkih društava (1903), kao i učesnik u radu i stvaranju Udruženja srpskih muzičara (1907) i, najzad, 1889. Mokranjac sa pijanistom Cvetkom Manojlovićem i kompozitorom Stanislavom Biničkim, osniva Srpsku muzičku školu, u kojoj je vršio dužnost direktora i nastavnika teoretskih predmeta. Danas škola nosi ime „Mokranjac“.

Godine 1906. godine izabran je za dopisnog člana Srpske kraljevske akademije.

O privatnom životu Stevana Mokranjaca, najvernije svedočanstvo predstavljaju intimne zabeleške kompozitorove supruge Marije, koje se čuvaju u Muzeju grada Beograda. Marija Mica Predić, rođena je 1876. u Banatskom Karlovcu (Karlsdorfu). Njen stirc bio je slavni slikar Uroš Predić. Godine 1899. Stevan i Marija Mokranjac dobili su sina Momčila.

Bežeći iz bombardovanog Beograda, Mokranjac se sa porodicom sklonio u Skoplje, gde 1914. piše svoj predsmrtni opus, horsku kompoziciju „Zimnji dani“, na stihove Jovana Jovanovića Zmaja. „Dva dana pre pre nego što je umro – sećala se Mokranjčeva supruga – terao me da pevamo „Radujsja nevesto“ i tako smo (Momčilo alt, ja sopran a Stevan tenor) otpevali. To je bilo njegovo poslednje pevanje“.

Stevana Mokranjca smrt je zatekla 29. septembra 1914. godine. Supruga mu se pridružila 1949, a sin Momčilo Mokranjac, doktor hemije, profesor na Farmaceutskom faklutetu i osnivač jugoslovenske toksikologije, doživeo je da vidi prve „Mokranjčeve dane“ u Negotinu 1966, da bi se upokojio sledeće godine.

Posmrtni ostaci St. St. Mokranjca preneti su iz Skoplja u Beograd 1923. godine. Njeov grob nalazi se na Novom groblju u Beogradu (parcela 29, grob 40). U sećanje na Stevana Stojanovića Mokranjca, u njegovom rodnom Negotinu, tradicionalno se održavaju horske muzičke svečanosti „Mokranjčevi dani“.