Vino Vranac i sorta groždja za pravljenje Vranca

VINO VRANAC

Vino Vranac i sorta groždja za pravljenje Vranca. Porijeklo vranca. Selekcija i kupaža Vranca sa drugim sortama

Vranac (makedonski vranec) je autohtona sorta grožđa za vino koja se gaji u Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji.

Smatra se najznačajnijom vinskom sortom grožđa u Crnoj Gori, Hercegovini i jednom od najznačajnijih u Makedoniji, ima ga dosta i u Srbiji. Od ove sorte se proizvode suva vina jedinstvenog ukusa i karaktera, koja su sinonim za Balkan. Zrna su velika i tamno obojena, a loza umereno snažna i vrlo izdašna. Grožđe se bere ručno i u zavisnosti od područja berba počinje od polovine septembra i tokom oktobra.

Parafrazirajući čuveno retoričko pitanje Ive Andrića, iz njegovog eseja “Vino” – “Ko vinu ništa ne duguje”, mi bismo u ovom tekstu mogli da se upitamo: “Ko vrancu ništa ne duguje”? Vjerujemo da ćete, kada bolje razmislite, i vi da zaključite da je prvo ili među prvim vinima koje ste u životu probali bio upravo – Vranac. Naravno, ako ste rođeni na ovim prostorima, gdje je Vranac već stotinama godina jedno od najznačajnijih vina, a u posljednjih pedeset godina, od kada postoje crnogorske “Plantaže”, i – najveći vinski brend.

Berba Vranca

U nedostatku pisane istorije (nažalost – ne samo kada je riječ o vinu), ljudi se na ovim prostorima bave istorijom često je izjednačavajući sa književnošću. Skloni smo da rupe u istoriji popunjavamo legendama, skaskama i bajkama, anegdotama, pa i raznoraznim praznim izmišljotinama, koje opstaju, jer jednostavno ne postoji dokaz da je bilo drugačije, pa onda sve ispada i moguće i nemoguće u isti mah.

Slično je bilo i sa vrancem. Vjekovima se već podrazumijeva da je vranac autohtona crnogorska sorta, kao i to da je porijeklom iz Crmnice, ali, u suštini, vrlo malo dokumenata ili pisanih podataka o tome postoji, pa je i ta priča izgledala kao da istoriju učimo iz narodne poezije.

A, upravo to je prije nekoliko godina počelo da se mijenja. I upravo zahvaljujući “Plantažama” koje su, iz poštovanja prema svojoj glavnoj sorti i svom glavnom brendu, započele ozbiljnu naučnu potragu za korijenima vranca, uključivši se u projekte glavnih svjetskih institucija koje se bave porijeklom sorti vinove loze.

Prvi rezultati tih istraživanja u kojima sam učestvovala, a u koja su umiješane crnogorske sorte vranac i kratošija, donijeli su neka prilično neočekivana otkrića.

Najveće među njima je bilo da je crnogorska autohtona sorta  kratošija –  američka sorta zinfandel. Takođe je utvrđeno da hrvatska sorta plavac mali čije porijeklo je godinama unazad utvrđivano na jednoj istoj liniji: hrvatski plavac mali-italijanski primitivo – nije isto što i američki zinfandel.

Drugo otkriće je, da su u jesen 2011. kolege iz Hrvatske u Kastelima našli posljednje rijetke čokote sorte crljenak kaštelanski koja je potvrdila da ima isti genetski profil kao zinfandel. Nakon toga utvrđeno je da je crljenak kaštelanski (zinfandel) jedan od roditelja plavca malog, dok je drugi roditelj sorta dobričić.

A, onda je uslijedilo i treće: da su američki zinfandel, italijanski primitivo, crljenak kaštelanski i crnogorska kratošija  genetski – potpuno iste sorte. I na kraju, da stvar bude još zanimljivija: utvrđeno je da su kratošija i vranac – bliski rođaci!

Mlada vina proizvedena od Vranca imaju svetlu purpurnu boju i miris na džem od voća. Snažna taninska struktura pruža svežinu i srednje do visok nivo kiselina. Posle godinu ili dve dana starenja, purpurna boja se razvija u intenzivnu tamnu rubinsku boju, a na mirisu se javljaju komleksnije arome koje nagoveštavaju cimet, čokoladu, sladić, cveće, tamno voće, biljke, i čak drvo kao što je hrast.

PORIJEKLO VINA VRANCA

Vino sorte vranac je postalo nacionalni brend i ujedno najprepoznatljiviji i najbolji proizvod kompanije „13. jul  Plantaže“ koja je i promovisala Crnu Goru  kao značajnu vinsku destinaciju. Maksim Plamenac još 1891. u „Glasu Crnogorca“  daje opise crnogorskih sorti koje se gaje u Crmnici i pri tome navodi vranac i kratošiju. Međutim, prvi publikovani značajni opis vranca i kratošije dao je Petar Plamenac u Ampelografiji Viale iVermonela (1910).

Kasnije mnogi autori Stojanović, 1929; Bulić, 1949; Ulićević, 1959 i 1966.  navode da je crrnogorska autohtona sorta vranac prisutna samo u Crnoj Gori. Ulićević (1959) u publikaciji „Prilog rejonizacije vinogradarstva u Crnoj Gori“ navodi sljedeće: „… karakteristična sorta crmničkog vinogorja je vranac koji zauzima oko 40% sortimenta. U stvari ovo je jedino vinogorje u kojem on dominira i jedino u kojem je zastupljen u većoj mjeri. To je u pravom smislu “crmnička sorta“. Nastev (1967) tvrdi da je vranac crnogorska autohtona sorta koja se uglavnom gaji u Crmnici, ali je ima i na crnogorskom primorju. Ovaj makedonski ampelograf navodi da je Vranac 1950. prenesen u Makedoniju na eksperimentalnom polju Butel, a kasnije se proširila Makedonijom i prostorima bivše Jugoslavije.

I drugi brojni autori Pejovic 1988,  Burić 1995, Cindrić 2000,  Savic 2003, Božinovik 2006, Milosavljević 2008, Maraš, 2010) su pisali o vrancu kao crnogorskoj autohtonoj sorti i isticali njen kvalitet. Grupa eksperata milanskog nedjeljnika “Il mondo” je vino Vranac 1991. god. svrstala među 100 najboljih crvenih vina Evrope.

Kao rezultat saradnje Plantaža i italijanskog partnera (Instituto sperimentale per la viticulture Susegana-Conegliano) urađena je genetička identifikacija crnogorskih autohtonih sorti vinove loze. Originalnost su potvrdile sorte: vranac, krstač i žižak. Analizom DNK je potvrđeno da crnogorska autohtona sorta kratošija ima identičan genetski profil kao zinfandel iz Kalifornije, primitivo iz Italije i crljenak kaštelanski iz Hrvatske.

Nakon potvrđivanja genetskog profila kratošije kao zinfadela, baš na osnovu poslatog uzorka iz  Crne Gore, poslali smo još pet uzoraka kratošije iz različitih vinogradarskih krajeva Crne Gore: tri uzorka sa Ćemovskog polja, uzorak kratošije iz Gluhog dola (Crmnica) i uzorak iz Bera. Svi su oni potvdili identičan profil kao sorta zinfandel-primitivo.

U istom tom radu, analizom DNK utvrđeno je i da je vranac u veoma bliskom srodstvu sa kratošijom (zinfandel-primitivo), pa čak i da postoji prvostepeni odnos između te dvije sorte. Dakle, u najbližoj mogućoj relaciji: roditelj-potomak, s tim da još nije poznato koja je sorta roditelj a koja potomak. Dio rezultata iz tog projekta objavljen je 2008, kao zajednički rad, u američkom časopisu “Society for Enology and Viticulture”.

Na utvrđivanju porijekla vranca se radi i kroz brojne međunarodne projekte u kojima učestvuje naša kompanija.

SELEKCIJA VRANCA

Imajući u vidu značaj autohtonih sorti za crnogorsko vinogradarstvo i vinarstvo, kao i za našu kompaniju,  koja svoju proizvodnju bazira upravo na autohtonim sortama, u Plantažama se od 2004. godine radi na projektu  “Klonska selekcija autohtonih sorti vinove loze”. Ovaj projekat se radi u cilju poboljšanja  agrobioloških i privredno- tehnoloških osobina naših  autohtonih  sorti. Kao rezultat dosadašnjih aktivnosti, te sprovedenih vizuelnih osmatranja u toku vegetacije, izvršeno je izdvajanje pojedinih čokota unutar populacije sorti koji su se isticali svojim osobinama. Izvršena je njihova sanitarna kontrola,a izdvojeni čokoti koji su sanitarno zdravi  umnoženi su i posađeni.

Podignut je predbazni i bazni matični zasad potencijalnih klonova. Nakon stupanja na rod u periodu od  2009-2011. godine praćene su agrobiološke i privredno tehnološke karakteristike potencijalnih klonova u poređenju sa populacijom sorti, a u cilju njihovog priznavanja.

Prerada grožđa i proizvodnja vina potencijanih klonova je izvršena u podrumu za mikrovinifikaciju kompanije 13. jul-Plantaže. Proizvedena vina su analizirana i izvršena je njihova senzorna ocjena. Kvalitetom su nadmašile vina osnovne populacije sorte i zato uskoro očekujemo priznavanje izabranih klonova. U okviru rada na ovom projektu te podizanja matičnih zasada predbazne i bazne kategorije potencijalnih klonova sorte vranac, po prvi put u Crnoj Gori u kompaniji “13. Jul Plantaže” 2012. godine započeto je sa proizvodnjom sertifikovanog loznog sadnog materijala sorte vranac.

Ukus vVranca je suptilan i pun, gubi oštrinu i razvija duži i uglađeniji finiš. Vranac izuzetno dobro podnosi hrast i starenje u boci, što je često neophodno da bi se ukrotila njegova snažna mešavina tanina i kiselina. Zahvaljujući svojoj harmoničnoj prirodi dobro se kombinuje sa drugim sorama gožđa, kao što su kaberne sovinjon i merlo. Preporučuje se da se posluži ma sobnoj temperaturi i izuzetno se dobro slaže sa dimnjenim, konzerviranim ili grilovanim mesom, salatama i starim sirevima snažnih ukusa.

VRANAC U KUPAŽAMA

U pogonu Plantaža za mikrovinifikaciju godišnje se uradi oko 100 mikrovinifikacija, kako sa grožđem introdukovanih (internacionalnih) tako i sa grožđem autohtonih sorti, pri čemu ispitujemo njihov enološki potencijaI pri različitim tehnikama prerade, pri upotrebi različitih enoloških sredstava itd.

Ono što se, među internacionalnim sortama, izdvojilo po dobrim rezultatima i u vinogradu i u podrumu – jesu francuske sorte, marselan i peti verdo. Posebnim vinifikacionim tehnikama proizveli smo ta vina izuzetnog  kvaliteta, koja su se izvanredno uklopila u kupažama sa našim vrancem. No, treba istaći i druge interesantne kupaže vranca…recimo, sa pojednim klonovima kabernea i merloa, koje su namijenjene dužem odležavanju i čuvanju. To su vina izvanrednog tijela, punoće, aromatskog kompleksa.

U narednom periodu radićemo sve više na kreiranju i proizvodnji malih, specijalnih serija vina – kako bismo zadovoljili i one najrafiniranije ljubitelje i poklonike vina. I ove godine oni će imati priliku da uživaju u novim vinima. To im dugujemo, jer su oni  bili  vjerni potrošači naših vina u dugoj istoriji naše kompanije, koja je prošle godine proslavila 50 godina postojanja i kojima smo tim povodom poklonili nova vina Luču i Vladiku.

Dr Vesna Maraš

Izvor: Plantaže 13 jul