DOM TVRDE VERE
Dom Svetog Cara Konstantina Velikog i Svetog Vasilija Ostroškog – Manastir Tvrdoš, Trebinje
I od svake muke čudni celebniče,
Silom Hrista svoga Kog vozljubi mnogo,
Najteže bolnike ti si lečit’ mog’o,
To i sada možeš svakom ko te štuje
I u živog Boga ko tvrdo veruje.
Ne prestaj pomagat’, slavo srpskog roda,
Ne prestaj za grešne moliti Gospoda.
Ti si svetac Božji u nebeskoj slavi
A sveci su ljudi duhom celi, zdravi.
U tebi vidimo mi pravog čoveka,
Slobodnog od greha, i prepunog leka,
U kom oganj gori Duha Svesvetoga,
U kom ljubav stoji Hrista Vaskrsloga.
Zahvalni smo tebi, i Bogu svesilnu,
Što kroz Tebe lije milost preobilnu,
Kroz Svog sveca čudna i angelolika –
Vasilija srpskog, Božjeg ugodnika!“
„Konstantinu caru krst se svetli javi,
Konstantin ga vide i Boga proslavi.
To znamenje beše Sina Božijega,
Od ovog znamenja nema krasnijega,
Znamenje stradanja i vremene bede
Ali i znamenje konačne pobede.
Sa ovim znamenjem, tvoriocem čuda,
Konstantin se kreće i pobedi svuda.
Sred paganskog Rima, krstogonitelja,
On krst visok diže, slavu Spasitelja.
Što tri veka beše lomljeno i kleto,
To sad za Rim posta veliko i sveto!
Tri stotine leta krst pljuvan bejaše,
U krvi svetaca zemlja se kupaše.
Carstva i carevi, oholi i mrski,
Slomiše se redom slično slaboj trski.
A znamenje krsta ostade uspravno
I svetljaše svetu čudesno i slavno.
Konstantin ga pozna i uzdiže više,
Zato mu se ime u kalendar piše.“
Ohridski prolog, 29.april (12.maj po n.k.) – Sveti Vladika Nikolaj Velimirović
Manastir Tvrdoš, čuven je po Svetom Caru Konstantinu Velikom, koji ga je osnovao u četvrtom veku i Svetom Vasiliju Ostroškom, koji se ovde zamonašio i jedno vreme podvizavao u sedamnaestom veku, a zatim i po drugim svetiteljima koji su ovde boravili ili apostovali i naravno, osim po lepoti i veličini svetinje i po manastirskom vinu i drevnim vinskim podrumima, nadaleko poznatim, i u svetu. Posvećen je Uspenju Presvete Bogorodice i podignut je u mestu Tvrdoš, na uzvišenju, kraj desne obale reke Trebišnjice, nedaleko od Trebinja, nekada sedište Humsko-Hercegovačke, tada zvane Trebinjske mitropolije, a sada Hercegovačko-Zahumske.
Najvažniji deo žitija Svetog Cara Konstantina, kao i njegove majke Svete Carice Jelene, najčuvenijih i najzaslužnijih vladara vizantijskog carstva, koji su podigli prvu crkvu na ovom mestu, čiji se ostaci mogu videti unutar današnje manastirske crkve, u podnom delu priprate, ispod stakla, je svakako velika borba za zemaljsko ozakonjenje vere hrišćanske i prestanak dotadašnjeg strašnog progona Hrišćana. Njegov čuveni krst tj. Hristov monogram ili Labarum, koji se njemu i njegovoj vojsci ukazao kao svetlosni krst sa natpisom „ovim pobeđuj“ (τουτο νικα), zaštitni je znak mnogih manastira i crkava, naročito u Jerusalimu i Konstantinopolju, a kod nas posebno u Nišu – gradu gde je i rođen ovaj mnogozaslužni utemeljivač hrišćanstva i sazivač Prvog vaseljenskog sabora, na kome je osuđena Arijeva jeres. Sveta Carica Jelena, njegova majka, pronašla je Časni krst na kome je Gospod bio raspet i taj događaj praznujemo 14 septembra (27.septembra po n.k.) kao Krstovdan, kada je propisan strogi post.
Manastir Tvrdoš je ponovo obnovljen u vreme jednog od najmoćnijih srpskih vladara u srednjem veku, Svetog Kralja Milutina Nemanjića, kao njegova zadužbina, a smatra se da mošti, odnosno ruka nepoznatog svetitelja, doneta u Tvrdoš pre više od dvadeset godina iz manastira Duži, pripada najvjerovatnije Sv. Kraljici Jeleni, Milutinovoj i Dragutinovoj majci, istorijski poznatoj kao – Jelena Anžujska.
Fotografije koje sam snimila u ovom okruženju dramatične i značajne istorije ne samo ovog kraja, već svekolikog hrišćanskog sveta, samo donekle opisuju lepotu ovog manastira i prirode koja ga okružuje na sunčanim padinama Hercegovine, nedaleko od mora. Vrlo tesne istorijske veze, zbog čestih upada osvajača i potrebe da se najveće svetinje sklone na sigurnije mesto, ovaj manastir ima sa drugim biserom Pravoslavlja na Mediteranu – manastirom Savina, o kome je Sveti vladika Nikolaj Velimirović napisao jedan od najlepših putopisa, u okviru svojih brojnih poetskih zapažanja.
Na sajtu samog manastira http://www.tvrdos.com piše i ovo:
„U jednoj prastaroj epskoj narodnoj pjesmi pominje se manastir Tvrdoš i njegovi podrumi, odnosno manastirske izbe ispunjene vinom. U tamnim vremenima poslije propasti srpske srednjovjekovne države, srpski monasi su u manastirima očuvali klicu srpske duhovnosti i kulture, pa i tradiciju srpskog vinarstva. Isto kao i u čitavoj Evropi, uostalom, i u našem vinarstvu najveće zasluge za prenošenje znanja o uzgajanju vinove loze i proizvodnji vina pripadaju monaštvu. Mnoge slavne vinarske kuće Francuske, Italije, Španije i Nemačke nastale su na starim manastirskim posjedima ili kao nastavljači njihove tradicije. Brojni su i srpski manastiri koji su vinarski ugled sačuvali do današnjih dana: Visoki Dečani, Ljubostinja, Tvrdoš.
Vrelo ljeto i blage zime, izrazita submediteranska klima, kamenito tlo natopljeno najplodnijim zemljištem, stvaraju idealne uslove za rađanje vina, koje se cijedi iz kamena i suvine, ali i iz sunca i vjetrova koji se sudaraju iznad Trebinja, hujeći sa planina i mora istovremeno. Trebinjsko i Popovo polje su izrazito plodna kraška polja nastala spiranjem zemljišta sa okolnih brda. Nekadašnje šume iskrčene su najverovatnije u vrijeme vladavine Mlečana, a i kasnije u doba Austrougarske, pa je vremenom erozija nanijela svo plodno zemljište u Trebinjsko i u Popovo polje.
Vranac i Žilavka ovdje se rađaju vijekovima, a uz njih zasađeni su i šardone, merlo, kaberne i sira, što omogućava i spajanje autohtonog i internacionalnog, tradicionalnog i modernog, što vinima Tvrdoša daje i dodatni kvalitet. Podrumi manastira Tvrdoš njeguju tradicije srpskog monaškog vinogradarstva i hercegovačkog podneblja, proizvodeći vina od autohtonih i internacionalnih sorti u podrumu iz 15. vijeka. Žilavka, vranac, šardone, kaberne sovinjon, ali i manastirska loza, proizvode se kombinovanjem drevnih i najsavremenijih tehnologija.“
I da ne bi ovaj naši kratki putopis o lepotama i značaju manastira Tvrdoš završio kao oda vrhunskom vinu, da se još jednom prisetimo Svetog Vasilija Ostroškog koji je ovde zamonašen, a na pomen čijeg imena danas još uvek ustaju svi Srbi iz Crne Gore:
„Vasilije Sveti ponose monaha,
Nastavniče dobri, svetih pustinjaka.
K’o jutarnja zvijezda, tvoj lik nam se javlja,
Poborniče mudri, Svetog Pravoslavlja.
U pešteri hladnoj, usred stijene sive
Tvoje mošti zrače duhom vjere žive.
I sad kao nekad u vremena stara,
Naše vjere svete, koja čuda stvara.
Blagovjerni narod, stiže sa svih strana,
Pod Ostroške vise, hrli svakog dana.
Da cjeliva tebe, duhovnog pastira,
I napoji dušu rajskog miomira.
Adske sile strepe, od imena tvoga,
Lome se o stijene tvrdoga Ostroga.
Mračnom zlobom dišu mržnje neizmjerne,
Da nam smute vjeru, da uplaše vjerne.
Suzama si vjere, grijo hladne stijene,
O, pastiru dobri, Crkve namučene.
Narodu srbskome, Bogom darovani,
Bogonosni Oče, slavom ovjenčani.
Na životnoj stazi, vjere i nadanja,
Našijeh uspona i naših padanja.
Molitvama tvojim ljubav nam osnaži,
Da smo vazda budni na duhovnoj straži.
Moli za sve vjerne, za obitelj svetu,
Mir u mojoj duši, mir u cijelom svijetu.
Mir od istočnika, sunčanije’ zraka
Vasilije Sveti, ponose monaha.“
Autor Nataša Miljević