VEČNI POMEN LJUBAVI
Govoreći o Slovu ljubve, najpre je potrebno naglasiti da je, uprkos svim okolnostima u kojima je pisana, reč o jednoj skoro renesansnoj odi ljubavi, radosti i lepoti prirode, ali i ljubavi prema bratu i Bogu, ljubavi i čulne i duhovne, od ovoga i onoga sveta.
Sveti Stefan Lazarević, kasnije Despot srpski po Kosovskom boju, beše jedno od sedmoro čeda svetih roditelja – u narodu poznatih kao car Lazar i carica Milica, rođen u osvit sudbonosnih dešavanja po zemlju Srbiju, okruženu tada, krajem XIV veka sa svih strana neprijateljima, a na putu velikom Osmanlijskom carstvu koje se nezadrživo uputilo u osvajanje hrišćanskih teritorija na živopisnom Balkanu, stalnoj meti i raznih drugih osvajača – Ugara, Huna, Mletaka, pa na kraju i Turaka…
Po ocu Hrebeljanović, po majci Nemanjić, od roda junačkog, svetiteljskog i kraljevskog, sa krvlju Stefana Nemanje, Svetog Save i svih svetih Nemanjića potom, Stefan je zadobio vrhunsko hrišćansko vaspitanje jednog kraljevića, ali i ratnika i monaha ujedno, kakvo se samo na dvorovima srednjeg veka moglo zadobiti.
Sve ovo, u minijaturi, ali samo po obimu, ne i suštini, upravo se ogleda u jednoj od najlepših pesama naše književnosti tog doba – Slovu ljubve ili Reči ljubavi.
Napisana kao vrsta poeme u prozi, u akrostihu, gde svako početno slovo strofe predstavlja jedno od slova naslova, pa ih tako i ima ukupno deset, najviše po formi podseća na apostolske poslanice koje u Novom Zavetu možemo naći kao vrstu poučnih pisama, u kojima se sveti apostol Pavle obraćao raznim crkvama ustanovljenim po Maloj Aziji po Raspeću i Vaskrsenju Hristovom.
Svakako da je osnovu obrazovanja Despota Stefana upravo i činila potka zasnovana na Starom i Novom Zavetu koje on često i citira u ovoj predivnoj pesmi ljubavi. Iako pisana u dramatičnom vremenu, usred velikih prevrata u Srbiji, Stefanove borbe da zajedno sa majkom Milicom, posle izgubljenog Boja na Kosovu, održi celovitost zemlje, taktizirajući i sa okolnim susedima, a pregovarajući sa Turcima, pateći za rođenom sestrom Oliverom zatočenom kod turskog sultana, boreći se sa željama brata Vuka i sestrića Đurađa Brankovića da rasparčaju Srbiju, ova pesma govori o ljubavi i pomirenju, odnosno velikoj želji za mirom.
Ne možemo sa sigurnošću tvrditi kome je naslovljena, jer je to i ostalo nedorečeno, ali se može pretpostaviti da se radi najverovatnije o Vuku Lazareviću po dva detalja – očigledno je posvećena muškarcu i citira se starozvetni sukob Kaina i Avelja, rođene braće, kao što su Stefan i Vuk i bili, u zavadi, koja se u prvom slučaju završila bratoubistvom, a u ovom, tragičnim turskim pogubljenjem Vukovim.
Slovo ljubve je uprkos svim ovim okolnostima u kojima je pisana jedna divna, skoro renesansna oda ljubavi i radosti, oda lepoti prirode, ljubavi prema bratu ali i prema Bogu, ljubavi i čulne i duhovne, od ovoga i onoga sveta. To je poziv na pokajanje, i svoje i bratovljevo, na milost i povratak u doba detinjstva kada su, budući bliski po godinama, morali biti bliski i po srcu i duši. To je i nada u milost Božju, u moćnu ruku Promisla koja će ih opet spojiti, jer im je krv jedna, ista. To je i vapaj brata koji plače nad čudnim tokovima želje za vlašću i želje za očuvanjem Srbije koje su ih i razdvojile, sve u jednom… u ovoj kratkoj, ali velikom ljubavlju preplavljenoj pesmi, jednom od suštinskih i najboljih kratkih dela naše srednjovekovne književnosti.
Telo Despota Stefana Lazarevića – Svetog Stefana, sada počiva u manastiru Koporin, na samo par kilometara od nas, a Slovo ljubve, izvezeno pozlatom, možemo videti u priprati manastirske crkve njemu posvećene, povremeno izloženo, kao večni pomen ljubavi jednog velikog vladara, svetitelja i ratnika.
Slovo ljubve
Stefan despot,
najslađemu i najljubaznijemu,
i od srca moga nerazdvojnome,
i mnogo, dvostruko željenome,
i u premudrosti obilnome,
carstva mojega iskrenome,
(ime rekavši),
u Gospodu ljubazan celiv,
ujedno i milosti naše,
neoskudno darovanje.
Leto i proleće Gospod sazda,
kao što i psalmopevac reče,
i u njima krasote mnoge:
pticama brzo, veselja brzo preletanje,
i gorama vrhove,
i lugovima prostranstva,
i poljima širine;
i vazduha tananog
divnim nekim talasima brujanje:
i zemaljske daronose
od mirisnih cvetova, i travnosne;
ali i same čovekove prirode
obnavljanje i veselost
dostojno ko da iskaže?
Ovo sve, ipak,
i druga čudna dela Božja,
koja ni oštrovidni um
sagledati ne može,
ljubav prevazilazi.
I nije čudo,
jer Bog je ljubav,
kao što reče Jovan sin gromov.
Varanje nikakvo u ljubavi mesta nema.
Jer Kain, ljubavi tuđ, Avelju reče:
„Iziđimo u polje“.
Oštro nekako i bistrotečno
ljubavi je delo,
vrlinu svaku prevazilazi.
Ljubav David lepo ukrašava,
rekavši: „Kao miro na glavu,
što silazi na bradu Aronovu,
i kao rosa aermonska,
što na gore silazi Sionske“.
Uzljubite ljubav,
mladići i devojke,
za ljubav prikladni;
ali pravo i nezazorno,
da mladićstvo i devstvo ne povredite,
kojim se priroda naša
Božanskoj prisajedinjuje,
da Božanstvo ne uznegoduje.
Jer apostol reče:
„Duha Svetoga Božjega ne rastužujte,
Kojim se zapečatiste
javno u krštenju“.
Bejasmo zajedno i jedan drugom blizu,
bilo telom ili duhom,
no da li gore, da li reke
razdvojiše nas,
David da reče: „Gore Gelvujske,
da ne siđe na vas ni dažd, ni rosa,
jer ne sačuvaste Saula,
ni Jonatana“!
O bezloblja Davidova,
čujte, carevi, čujte!
Saula li oplakuješ, nađeni?
Jer nađoh, reče Bog,
čoveka po srcu mome.
Vetrovi da se s rekama sukobe,
i da isuše,
kao za Mojsija more,
kao za Isusa sudije,
ćivota radi Jordan.
Eda bi se opet sastavili,
i videli se opet,
ljubavlju se opet sjedinili
u samom Hristu Bogu našem,
Kome slava sa Ocem
i sa Svetim Duhom
u beskrajne vekove,
AMIN.
Autor: Nataša Miljević
Ilustracije – fotografije crkve manastira Koporin urađene u sepija tehnici, kao i Narodne enciklopedije iz 1928. godine i ruskog psaltira u vlasništvu su porodice autorke