„Sabor istine i nauke“ je prva zabranjena knjiga u Srbiji

PRVO, PA CENZURA

Prva knjiga odštampana u Beogradu 1832. godine imala je tu nesreću da bude zabranjena i pre nego se boja na njenoj hartiji osušila. Ta zabranjena knjiga zvala se „Sabor istine i nauke“, autora doktora Jovana Stejića. Zabrana je usledila usled autorovog nepoštovanja pravopisa.

Srpska knjiga delila je sudbinu svog naroda tako što je prolazila kroz sve nedaće kroz koje je prolazio i narod, štampana je van granica Srbije, krijumčarena je kao opasno oružje i pisana jezikom koji je običan čovek teško razumeo, ali nije nestala, baš kao ni srpski narod.

Dok su šumadijski ustanici snagom instinkta samoodržanja i opstanka slamali lance petovekovnog ropstva i lomili kičmu azijatskim silnicima, dotle su Dositej Obradović i Vuk Stefanovіć Karadžić svojim književnim i prosvetiteljskim idejama u užasnu kulturnu zaostalost unosili svetla savremene kulturne Evrope. Mač i pero imali su istu vrednost. Magična moć krilatog nosioca ideja – štampanog slova, koja nema granica i Vuk uspeli su da dojave Evropi da na Balkanu izranja iz mraka i tame jedan slobodarski narod – srpski narod.

Prva knjiga odštampana u Srbiji, tačnije u Beogradu, imala je tu nesreću da bude zabranjena pre nego što se boja osušila i pre nego što je iz tabaka složena u korice.

Koja je to knjiga i zašto je bila zabranjena?

5. marta 1832. godine data je u štampu u Knjažesko-srbskoj štampariji u Beogradu (inače prvoj srpskoj štampariji u prestonici, osnovanoj 1831. godine) knjiga dr Jovana Stejića “Sabor istine i nauke”. Međutim, knjiga nije imala sreću da ugleda svet i dođe u ruke ionako malobrojne čitalačke publike. Kad je odštampano 15 tabaka, cenzura je utvrdila da knjiga nije pisana dozvoljenom ortografijom (pravopisom), pa je štampanje obustavljeno i od autora se zahtevalo da nanovo prepiše knjigu “s debelim jerom”, budući da izostavljanje ovog slova liči na Vukovu ortografiju, a mnogi su rodoljubi, ne samo u Srbiji, nego i u Rusiji, našli da to može imati “zla sledstvija”.

Drugi razlog zabrane daljeg štampanja prve knjige na srpskom jeziku u prvoj srpskoj štamparijiu Beogradu bio je da pisac, tj. prevodilac naznači “od kuda je što prevodio ili po kome je spisatelju pisao”. Tako, umesto prve odštampane knjige iziđe drugoodštampana kao zvanično prva knjiga. Bila su to “Srpska stihotvorenija” od Kovačevića i Stamatovića “izdana troškom Gligorija Vozarovića”. Ovu knjigu je beogradski knjigovezac i prodavac knjiga Vozarović poklonio knezu Milošu i mladim knezovima Milanu i Mihajlu, sa posvetom na prvoj strani.

Zabrana Stejićeve knjige “Sabor istine i nauke” posledica je žestoke borbe Vuka i njegove jezičke reforme sa njegovim protivnicima, odnosno protivnicima bilo kakve jezičke promene, a Miloš je iskorišćen kao autoritet u obračunu sa Vukom, imajući u vidu da u to vreme odnosi između Vuka i Miloša nisu bili tako zaoštreni. Miloš je bio nepismen i, bez obzira na prirodnu inteligenciju, nije mogao bez “pomoći nekog učenog savetnika da se suprotstavi Vukovoj ortografiji. Kasnije, posle 15. avgusta 1832. godine, njih dvojica našla su se na dve nepomirljive krajnosti.

Shvatio je Miloš, iako nepismen, da se nešto krupno događa sa jezikom i Vukovim tendencijama. Znao je, zasigurno, da Vuk već užіva ugled među poznatim književnicima Evrope i da ga uvažavaju kulturne institucije Evrope. Znao je Miloš da je Vuk 1819. godine izabran za člana ljubitelja slovenske književnosti u Petrogradu, da je 1820. godine dobio srebrnu medalju ruske Akademije nauka kao nagradu za naučne zasluge. Te godine i Krakovsko društvo bira ga za svog člana, 1823. godine dobija počasnu doktorsku titulu Univerziteta u Jeni, 1824. postaje član Tirinškog društva za izučavanje starina, a naredne godine postaje član Getingenskog učenog društva. Znao je knez Miloš da takva priznanja nije dobio nіjedan Srbin rođen u Srbiji, ali lični sukobi i učeni Miloševi savetnici odveli su ga u krajnost i opasan sukob sa Vukom.

U nameri da opravda svoj stav prema Vuku i da pridobuje učene i uticajne ličnosti “od preko”, Miloš se već 3. jula obraća karlovačkom mitropolitu i velikom prijatelju oslobođene Srbije Stevanu Stratimiroviću za savet oko upotrebe Vukove ortografije i oko zabrane Stejićeve knjige “Sabor istine i nauke”. Već 5. avgusta 1832. godine karlovački mitropolit Stratimirović u opširnom pismu daje punu podršku Milošu za zadržavanje stare ortografije, jer je ona daleko više odgovarala njegovom idejnom nastojanju, a to je jačanje crkve i jezііka kojim se štampaju crkvene knjige. On savetuje Miloša da nikako ne popušta i da ne dozvoli uvođenje jezičkih novina i štampanje knjiga tim jezikom, smatrajući da su to loše knjige i da bi jedna takva knjiga više zla narodu učinila nego što bі mnogo dobrih (štampanіh postojećom i crkvenoslovenskom ortografijom) knjnga dobra narodu donelo. Mitropolit je čak nastojao preko bečkih veza da vlada u Beču zvanično zahvali knezu srpskom na ovakvom stavu prema Vukovoj ortografiji.

I tako je prva zabranjena knjiga “Sabor istine i nauke” dr Jovana Stejića, koja nikada više nije odštampana, ozbilno uzburkala ondašnju obrazovanu i kulturnu javnost ovog dela Evrope. Vukov položaj se krajnje pogoršao, sukob sa Milošem se zaoštrio do krajnjih granica, ali Vukova ortografija pridobi sve više pristalica učene javnosti “od preko”.