Impozantne tvrđave na Dunavu

ISTORIJA LEPOTE DUNAVSKIH UTVRĐENJA

Zidane pre mnogo vekova, tvrđave na Dunavu odolele su vremenima koja nisu bila nimalo sjajna niti bezazlena. Sve ove stamene utvrde na jednoj od najlepših evropskih reka odupirale su se kako su znale i umele hordama osvajača, a danas nam svedoče o izuzetnoj hrabrosti, požrtvovanosti i postojanosti.

Reka Dunav, drugo najduže telo vode u Evropi, svima na Balkanu predstavlja mesto za uživanje i bekstvo od letnjih vrućina. Posetioci Dunava mogu da uživaju u raznim prirodnim rezervatima, restoranima i splavovima, sportskim i kulturnim manifestacijama, pa čak i istorijskim znamenitostima. Od Nemačke pa sve do moćnog ušća u vidu tzv. delte u Crno More kod Rumunije, preko 120 tvrđava i dvoraca krase moćni Dunav tokom njegovih 2.860 kilometara motanja kroz centralni i istočni deo Evrope.

Bačka tvrđava, foto: Martin Szala

Na Balkanskim prostorima, bar što se tiče bivše Jugoslavije, postoji 7 dunavskih tvrđava. Sve te tvrđave na Dunavu se nalaze u Srbiji i mogu se naći između Vojvodine i istočnog dela zemlje. Na toku kroz Srbiju, Dunav ima tri sektora. Prvi je ravničarski, odnosno panonski, koji se pruža od Bezdana do Rama, drugi je klisurasti ~ đerdapski, a treći je ravničarski i pruža se od Kladova do ušća Timoka. Na svakom od ova tri sektora se mogu izdvojiti manje i više privlačna turistička mesta, ali je važno napomenuti da ono što Dunav ima na svom potezu kroz Srbiju je svakako nešto najlepše što ima da ponudi u toku kroz devet zemalja.

Bačka tvrđava

Iako se ne nalazi tačno na dunavskoj obali, Bačka tvrđava je svakako pripadnica dunavskih tvrđava ili gradova, jer je smeštena u dunavskom slivu. Ova impozantna građevina se broji kao jedno od najstarijih vojvođanskih utvrđenja, koje su Avari izgradili u dalekom 6. veku. Od tada, čuvar vojvođanske ravnice je svedočio bezbrojnim borbama, promenio je više vlasnika i bio je rušen pa opet podignut. Mongoli, Mađari i Turci, skupa se broje kao osvajači ove tvrđave, a izdanje utvrde koje se danas može videti datira iz 14. veka.

Do Bačke tvrđave se može pristupiti samo preko okolnih mostova, jer je nekad reka Mostonga kružila ovim ravničarskim prostorom. Čekaju vas ostaci nekada velepnih srednjovekovnih zidova, centralna kula i još četiri pomoćne kule, a kao vrhunac svega, predivan pogled u daljine vojvođanske ravnice, kada stičete utisak da je pred vama ogromna pučina mora.

Petrovaradin

Petrovaradin nije samo najpoznatija turistička atrakcija cele Vojvodine, već i druga najveća tvrđava čitave Evrope, i najveća fortifikacija u našoj zemlji. Predstavlja omiljeno izletište, kako svih Novosađana, tako i stavnovika okolnih mesta. Današnje izdanje tvrđave datira iz 17. veka, ali arheološka istraživanja otkrivaju da je na ovim prostorima postojalo stanovništvo čak iz paleolitskog doba.

Iz doba Rimljana je poznato utvrđenje Cusum, a iz vizantijskog perioda Petrikon. Petrovaradin je krajem 15. veka proširio mađarski nadbiskup Petrus de Varda, od čijeg je imena izvedeno ime Petrovaradin. Godine 1526. osvajaju ga Turci, da bi ga napustili 1687. godine. Nakon toga ga ponovo osvajaju. Tvrđavu su dograđivali i Turci i Austrijanci. Tu je 1694. Vođena i čuvena bitka za Petrovaradin, posle koje se Turci povlače ka Beogradu. Posle pobede koje je Eugen Savojski izvojevao nad Osmanlijma, Petrovaradin ostaje pod vlašću Austrijanaca sve do 1918. godine.

Petrovaradin, foto: Wolfgang Hunscher

“Gibraltar Dunava”, kako je još naširoko poznat, nije godinama služio samo kao vojno utvrđenje, nego i kao kazamat u čijim tamnicama su “gostovali” Karađorđe, Vasa Pelagić i Antun Gustav Matoš. Ovde postoji 16 kilometara dugačak sistem tunela, koji čini da je podzemlje ove tvrđave jednako intrigantno koliko i površina.

Iako je Petrovaradinska tvđava poznata širom Evrope po čuvenom EXIT festivalu, to što je ovde stvarno najbogatije jeste pogled sa terase, lepi restorani i galerije umetnika, pa čuvena petrovaradinska sat~kula. Božanstveni pogled sa petrovaradinske terase puca pravo na reku Dunav, most Oslobođenja, Dugin most i naravno, na prelepe krovove i kupole grada Novog Sada.

Kalemegdan

Smešteno na ušću Save u Dunav, čuvena beogradska tvrđava je među retkim svedocima duge beogradske istorije, od Siginiduma do današnjice. Kako su vođeni ratovi, menjali se okupatori i osvajači, započinjale i završavale ljubavne priče, tu je bio i ostao, Kalemegdan, da bude večiti očevidac i kruna svakog novog dešavanja u današnjem glavnom gradu Srbije.

Rimljani su ti koji su ovde napravili prvo veliko uporište u vidu utvrđenja, tačno na mestu današnjeg Kalemegdana i to u 2. veku. Tada su Kelti oborili trakijska i dakijska plemena koja su živela u okolini današnje kalemegdanske tvrđave, pa su zatim izgradili prvo izdanje ove utvrde. Od tada je utvrđenje rušeno nekih 40 puta, menjalo svoj naziv od Singidunuma, preko Singidona, pa sve do Belog grada ili Beograda, kako su se za njega naporedo borili Goti, Huni, Sloveni, Mađari, Turci i na kraju Srbi. Sve u svemu, bilo je preko 100 borbi za tvrđavu koja je danas zaštitni znak Beograda.

Danas Kalemegdan predstavlja savršenu oazu mira nasuprot vrevi i buci betonske džugle nadomak tvrđave. Kada budete koračali stazama koje su vekovima utabavane po tvrđavi, imaćete čast da “svratite” do nepromašivih stanica kao što su Pobednik, Kalemegdanska terasa i Bogorodičina crkva Ružica, a na tom istorijskom instant proputovanju kroz vreme, ne smete da promašite Vojni muzej, Ali-pašino turbe, Rimski bunar, Veliki barutni magacin i kulu Nebojšu.

Kalemegdan, foto: Alesandro Simic

Smederevska tvrđava

Među najvećim utvrđenjima na Dunavu je i nekadašnja prestonica srednjovekovne Srbije, grad Smederevo i njegova jedinstvena Smederevska tvrđava. Građena je po uzoru na neosvojivi Carigrad i njegove zidine. Sagradio ju je despot Đurađ Branković, a danas predstavlja spomenik na period srednjovekovne moći srpske države i njenih vladara.

Posle smrti despota Stefana Lazarevića, Đurađ Branković je nasledio despotstvo i nije više mogao ostati u Beogradu, jer su Mađari okupirali grad. Tada je otišao u potragu za mestom gde bi mogao svoj narod odbraniti od Osmanske tiranije, pa je otišao što dalje od Turaka, pored Dunava, blizu granice sa Ugarima, gde je i započeo izgradnju moćnih zidina. I tako je prestonicu svoje države iz Kruševca prebacio u Smederevo, koje titulu središta srpske države nosi od 1430~1459. godine kada zvanično pada despotovina. Tada za Smederevo doživljava svoj politički, kulturni i privredni prosperitet.

Veliki broj graditelja je izgubio život dok se gradila Smederevska tvrđava, isključivo zbog brzine kojom je utvrđenje građeno. Po legendi i brojnim narodnim predanjima, pa čak i epskim pesmama, krivac za izgubljene živote radnika je na kraju bila despotica Jerina, koju je narod zbog toga prozvao “prokletom”, čime je zauvek bačena kletva na despoticu, koja nije bila takva kako je ostala upamćena u narodnom sećanju.

Tvrđava Ram

Iako se ne zna kada je tačno izgrađena, tvrđava Ram se prvi put spominje 1128. godine, pa se iz tog razloga posmatra kao jedno od najstarijih utvrđenja u Srbiji. Nalazi se između Požarevca i Velikog Gradišta, u istoimenom selu. Postoje tri legende koje se vezuju za podizanje tvrđave tamo gde Dunav “hvata krivinu”, a one su se ispredale na sledeći način:

Prva legenda kazuje da je Romulov brat Rem želeo da postoji grad koji se imenuje po njemu. U drugoj legendi, nastanak utvrđenja Ram se vezuje za period doseljavanja Slovena na ove prostore, kada je tvrđava dobila ime po paganskom hramu koji su naseljenici podigli. Poslednja legenda se veže za sultana Bajazita II. Naime, nakon uspešnog ratovanja, sultan je odlučio da se baš tu odmori na svom ihramu (ćilimu) i naredio da se podigne tvrđava na mestu gde je stajao njegov ihram.

Ramska tvrđava, foto: The Marinijum

Tvrđava je građena kao tipično vojno~artiljerijsko utvrđenje koje je opkoljeno sa dva bedema i ogromnim suvim šancem. Svakako, pored svih legendi vezanih za ovu dunavsku tvrđavu, to što je i dalje čini posebnom jesu njeni dobro očuvani bedemi i pet kula koje i dalje gledaju preko Dunava posle toliko stotina godina.

Fetislam

Fetislam je srednjovekovno utvrđenje koje su izgradili Turci kako bi dalje osvajali uz reku Dunav, kako sa njene desne strane, tako i sa leve, tj. u susednoj nam današnjoj Rumuniji. Čuveni turski vojskovođa Bali~beg podiže Fetislam kao glavno uporište za rat protiv Ugara. Utvrdu sačinjavaju dve fortifikacije koje su građene u različitim periodima, a to su Mali Grad i Veliki Grad. Mali Grad su podigli Turci 1524. godine kao uporišnu tačku daljim osvajanjima, dok je Veliki Grad izgrađen kasnije, u prvoj polovini 18. veka, za vreme austrijsko~osmanskih ratova. Tako je tvrđava ostala u rukama Turaka sve do 1867. godine, kada je predata knezu Mihailu uz ostale utvrđene gradove.

Tvrđava Fetislam ima 6 kula koji bedemi spajaju, a njih su nekad zaokružavali rovovi. Oblik tvrđave se menjao tokom turbulentne istorije, jer svaki vođa je želeo prilagoditi svojoj vojnoj strategiji. Veliki doprinos obnovi utvrđenja je ostavio i Mehmed~paša Sokolović. Danas se unutar tvrđave mogu videti mnogi objekti različite namene, kao što su barutana, hamam, magacini, lagumi i stara Sulejman~hanova džamija, a posebnu draž celokupnom utvrđenju daju dve kružne, dvospratne kule.

Golubačka tvrđava

Jedno od najbolje očuvanih vojno utvrđenih srednjovekovnih gradova na Dunavu, a i sveukupno u našoj zemlji, svakako je Golubačka tvrđava. Nalazi se na desnoj obali Dunava i to na potezu gde je reka toliko široka i impresivna, da liči na more, na samom ulazu u Đerdapsku klisuru.

Golubačka tvrđava, foto: Tamara S96

Golubačka tvrđava se prvi put spominje u ugarskim spisima iz 1335. godine, ali se smatra da je izgrađena daleko pre toga i to na osnovama nekadašnje rimske tvrđave. Zna se da su Golubačko utvrđenje držali knez Lazar i despoti Stefan Lazarević i Đurađ Branković. Kao tvrđava je upotrebljavana sve do konačnog povlačenja Turaka, a onda naglo pada u zaborav i ruševine. Mađari su ga zvali Galamboš, Nemci Tobersburg, a Turci Giverđinlik.

Građen je na oštrim liticama uzvišenja Radana, stenovitom uzvišenju tik iznad reke. Ne zna se ko ga je tačno i kada sagradio, ali se smatra da su to bili Srbi na osnovu pravoslavne kapelice unutar zidina. Ceo je ozidan kamenom, a na najvišoj tački se nalazi najjača kula, cilindričnog oblika. Ima ukupno deset kula, koje su Turci naknadno dogradili za potrebe artiljerije, pošto je u početku grad napravljen za odbranu hladnim oružjem. U dnu Golubačke tvrđave nalazilo se i pristanište za brodove. Na kraju ga je poslednji upravnik grada, vojvoda Jeremija, iz nepoznatih razloga, predao Turcima.

Ulazna kapija u grad je danas glavni ulazni punkt u sam Nacionalni park Đerdap. Danas se radi na restauraciji tvrđave i što boljeg ovaploćenja onoga što je nekada davno predstavljala. Ali, bilo kako bilo, veličanstveno je stajati toliko vekova na obali Dunava.

Autor: Dragan Veselinović, osnivač i urednik sajta Avanturista