HRABRI, PRAVEDNI I MUDRI LAZAREV SIN
Zavetni kovčezi srpske bogotražiteljske i svetosavske istorije nas uspostavljaju na važno i podvizima zasluženo mesto hrišćanske Vaseljene, jer su centri sveta isključivo vezani za bliskost Bogu.
Po srednjovekovnim merilima svete mošti su nešto najvrednije što neka zemlja, grad i narod mogu da imaju.
Ti svetitelji, čudesno živi i posle svoje fizičke smrti, suštinski određuju koliko je duhovno bogatstvo negde prisutno. Pa su se po tome međusobno takmičili Jerusalim, Carigrad, Venecija, Vatikan… a u Srbiji iz vremena Despota (u petnaestom veku) su kod nas bile izložene mošti Svetog Apostola Luke (u Smederevu Đurđa Brankovića), Svete Petke (u Beografu Stefana Lazarevića) i još mnoge druge svetinje.
Tu su, veoma važne, i mošti srpskih svetitelja, od svetih Simeona, Save, Anastasije i Simona, preko Svetih Stefana Dečanskog i Cara Uroša, pa do Svetog Kneza Lazara, Svetog Despota Stefana Štiljanovića, Svete Mati Angeline, Svetog Vasilija Ostroškog, Svetog Petra Cetinjskog… i dalje, do Svetih Justina i Nikolaja i tolikih drugih, još za života oboženih svedoka istinske vere.
I mesta koja su postala „čuvarkuće“ ovih kivota sa svetim moštima su od posebnog značaja za sve nas, u svim vekovima našeg hrišćanskog života i postojanja.
Mileševa, Studenica, Visoki Dečani, Peć, Ravanica, Jazak, Krušedol, Šišatovac, Cetinjski manastir… i toliki drugi pravoslavni hramovi nas i danas podsećaju na najvažniji i najspasonosniji deo našeg Predanja.
Ti zavetni kovčezi srpske bogotražiteljske i svetosavske istorije nas uspostavljaju na važno i podvizima zasluženo mesto hrišćanske Vaseljene, jer su centri sveta isključivo vezani za bliskost Bogu, a njegova periferija – za udaljenost od Njega.
Jedan od tih centara je nesumnjivo i Manasija (nekada, do osamnaestog veka se nazivala Resava), moćna i velučanstvena zadužbina Lazarevog mnogotalentovanog, hrabrog, pravednog i mudrog sina i naslednika, Svetog Despota Stefana Visokog (1377-1427).
Ne samo zbog svoje vanredne lepote, ova jedinstvena tvrđava-hram sa jedanaest kula i visokim srednjovekovnim zidinama je privlačila mnogobrojne goste, putnike i hodočasnike. Njih je magnetski dozivao (u crkvu Svete Trojice u samom jezgru manastirskog kompleksa) i neumrli Despot, čije mošti tu počivaju još od onog leta od pre skoro šest vekova, kad je sasvim iznenada pao s konja kraj mladenovačke Crkvine, pogođen smrtonosnim moždanim (ili srčanim) udarom.
Evo kako piše Despotov biograf i najbliži saradnik, Konstantin Filosof: „Uzevši ga, nošahu ga ka grobnici koju sam sazda u Resavi… Zbog brzine vremena brzo ga spremivši, položiše Despota u crkvi (Resavi-Manasiji) s desne strane od ulaska u hram“.
Vek i po nakon toga, ovu zadugo nespornu činjenicu potvrdiše i monasi Damjan i Pavle, koji ostavljaju svedočanstvo o tome da „sveto telo Despota Stefana počiva u Resavi, u crkvi“.
Iako zvanično kanonizovan tek 1927. godine (velikim ličnim zalaganjem srpskog patrijarha Dimitrija, koji mu je napisao i svetiteljski tropar), naš veliki vladar i ne manji pesnik i ratnik izazivao je divljenje i izvanredno poštovanje kod svih koji su ga pominjali ili o njemu pisali.
On je bio, današnjim rečnikom kazano: pravi super-heroj naše, junacima i inače prebogate istorije.
Malu senku na sve vezano za našeg Svetog Despota bacala je sumnja u to da li je on zaista sahranjen u Manasiji ili, ipak, negde drugde (pominjani su, pre svih, Ravanica i Koporin, ali i Fruška Gora i još neka druga mesta).
Posebno je to naglašeno posle iskopavanja iz 1977. godine kada je u Koporinu, zadužbini nekog Despotovog vlastelina, otkrivena grobnica sa delovima nečijih posmrtnih ostataka (butne kosti, kosti šake i delića lobanje). I kada je dr Srboljub Živanović, ubrzo nakon toga, zaključio da ovi delovi skeleta pripadaju samom Despotu Stefanu. Oni se i danas tamo njemu pripisuju i nad njima se očitavaju molitve za zdravlje i isceljenje.
Zbog svega toga su u Despotovoj Resavi (Manasiji), u naosu crkve, konačno – od oktobra do decembra 2006. godine – obavljena sistemska arheološka iskopavanja stručne ekipe arheologa i antropologa u organizaciji Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture.
Vođa ekipe bio je isti onaj arheolog (danas pokojni Marin Brmbolić), koji je rukovodio i iskopavanjima u Koporinu skoro tri decenije pre toga!
I na mestu na kome su se isključivo i sahranjivali ktitori manastira – uz južni zid zapadnog traveja (kad se iz priprate uđe u glavni deo crkve, odmah desno do zida) – ispod kamenih ploča, sloja sige, mrke zemlje i pravilno složenih opeka – otkriven je grobni ukop.
A ispod opeka je otkriven dobro očuvani skelet muškarca (samo mu se lobanja, cela sačuvana, nalazila izmeštena pod levim laktom), pedesetogodišnjaka, u anatomskom položaju (sa fragmentima svilene odežde, sa tragovima srebrne i zlatne srme).
Način zidanja otkrio je da je grobnica „pripremljena u veoma kratkom periodu“, od materijala zatečenog u samom manastiru…
Time su se poklopili svi relevantni istorijski podaci sa rezultatima arheoloških ispitivanja i srednjovekovnom praksom sahranjivanja ktitora (isključivo na tom mestu, uz južni zid zapadnog traveja svojih zadužbina, sahranjeni su i ktitori Studenice, Mileševe, Sopoćana, Gradca, Banjske, Dečana, Svetih Arhangela u Prizrenu, Ravanice, Ljubostinje…).
Ali, da ne bi ostala ni trunka sumnje u pripadnost ovih posmrtnih ostataka – nakon antropološke (povrede, bolesti, malformacije, promene na kostima), pristupilo se i DNK analizi.
Izolovanjem genetičkog materijala iz ostataka skeleta iz Manasije (Resave) i sa moštiju Svetog Kneza Lazara (isečak butnjače) došlo se do preciznog i nedvosmislenog zaključka, a nakon molekularno-genetičke (DNK) analize i identifikacije – da se radi o upravo idealnom poklapanju od čak 99,93 posto!
Stručno rečeno, „na svakom analiziranom genskom lokusu, jedan od alela prisutnih u DNK profilu kneza Lazara – bio je prisutan i u DNK profilu u ostacima analiziranih delova skeleta iz Manasije“. Što dokazuje prvi stepen srodstva između ova dva analizirana genetička materijala. Čime se, opet, potvrđuje da su u Despotovoj zadužbini i mestu koje je on još za života odredio za svoje večno počivalište zaista mošti Lazarevog starijeg sina Stefana.
Sve analize (genetička istraživanja) su vršene u DNK laboratoriji Instituta za sudsku medicinu, sa iskustvom preko (do tada) 20.000 izvršenih identifikacija, u saradnji sa Međunarodnom komisijim za nestala lica (ICMP).
To iskustvo im je pomoglo da primenom „modifikovane Qiagen procedura ekstrakcije na nedekalcifikovanim uzorcima omoguće dobijanje najkvalitetnijeg izolata molekula DNK“.
Napominjem da sa ostacima pronađenih delova skeleta (nekoliko kostiju i dela lobanje) iz Koporina – nije vršena DNK analiza!
Pokušaji da se čitava stvar ponovo zamagli „mogućnošću da je tu sahranjen Stefanov mlađi brat Vuk“ je odmah otklonjena i činjenicom da je on poginuo pre nego što je Resava (Manasija) uopšte sagrađena, ali i činjenicom da je on stradao kao tridesetogodišnjak, a da novopronađeni skelet pripada pedesetogodišnjaku (što je upravo bilo starosno doba Despota Stefana u trenutku smrti).
Vuk je, najverovatnije, sahranjen u Ravanici, uz oca.
Zbog svega toga, važno je da znamo gde nas dočekuje Sveti Despot Stefan i prima naše molitve, celivanja i naklone kao istorijska „živa ikona“ svoje večne službe Bogu i narodu iz koga je ponikao. I da, makar jedanput, dođemo pod svodove njegove velelepne Manasije i priđemo sa ljubavlju, verom i strahopoštovanjem Despotovim svetim moštima.
P. S.
Moja bratska i dobronamerna sugestija i sestrinstvu resavskog manastira i njihovom nadležnom episkopu je da se, ipak, postavi drugačiji kivot – u kome bi Despotove mošti imale profilni oblik ljudskog tela, u prirodnoj veličini sačuvanog skeleta (moštiju). Sadašnji oblik nalik na predstavu „zavetnog kovčega“ izgleda skraćeno i ne oličava celovitost, u Hristu usnulog srpskog vladara i svetitelja. To bi valjalo promeniti i tako dobiti mnogo uverljiviji izgled (možda i mermernog) kivota sa moštima.
P. P. S.
Kada je reč o manastiru Koporinu, posmrtni ostaci koji su se tamo pripisivali Despotu Stefanu, gotovo sigurno pripadaju nekom nama danas nepoznatom svetitelju. Jer se nad njima dešavaju prava čuda. A i Sveti Despot odgovara na usrdne molitve pravoslavnih vernika, bez obzira gde mu se mole (ne moramo da se molimo Svetom Nikoli samo u Bariju, gde se nalaze njegove mošti, već odakle god), ali ima dubokog smisla posetiti mesto gde on i danas živi na svoj čudesni, mistični način.
P. P. P. S.
Deo moštiju Svetog Despota Stefana je iz Manasije krenuo put njegovog prestonog Beograda (koji je posvetio Bogorodici), do Vaznesenjske crkve, gde se sada nalaze (u severnom delu hrama). Čisto da i to napomenemo.
Autor: Dragoslav Bokan