DOLAZAK U 16. VEKU

Šta i koliko znamo o tome kada su i kako Srbi došli u Hrvatsku, Liku i Krajinu.

 

Pod pojačanim pritiskom Turaka, oko 1540. godine, masovnijim dolaskom Srba počeo se znatno menjati etnički sastav u Lici i Dalmaciji. Ove došljake, pravoslavne Srbe koji su se doseljavali u takozvani Krčki i Lički sandžak, Turci su nazivali Vlasima, a Mlečani, Morlacima (Morlacchi, Morlacha), po kojima se i Velebitski kanal nazivao Morlačkim kanalom sve do kraja Prvog svjetskog rata i konačnog oslobođenja od tuđina, 1918. godine.

srbi došli u hrvatsku

Morlake su nazivali i „Crni Vlasi“, zbog njihove crne odeće od sukna. Pod imenom Uskoci, ovi stasiti, hrabri i robusni došljaci dobro naoružani i organizovani, odmah su počeli da se suprotstavljaju tuđem uticaju na kopnu i moru. Ponosni na svoje junaštvo, nisu prezali ni od otvorenog rata, do kojeg dolazi 1615. godine (Uskočki rat).

Tokom XVI vjeka, kao nov, treći rival Mlečana i Turaka u Dalmaciji, pojavljuje se Austrija. Nadvojvoda Karlo Habzburški (1540-1590), kada je pristupio uređenju Hrvatsko-slavonske Vojne krajine, priključuje i Liku i Podgorje. Da bi sprečio prodor Turaka, u Podgorju utvrđuje grad Bag, kojeg po svom imenu naziva Karlobag.

Stalno između „čekića i nakovnja“, nekrsta i zlokrsta, narod Podgorja je bio u nezavidnom položaju, povezujući svoju tešku sudbinu čas sa Likom, čas sa Dalmacijom. Pod neprekidnom strepnjom živjelo se od danas do sutra. Česte su bile pobune seljaka protiv feudalnih posjednika. U pobuni ribničkih Vlaha, 1609. godine, učestvovali su i Podgorci. Nastupio je niz teških godina u kojima su Podgorci podnijeli velike i teške gubitke.

Upleteni u sukobe tuđih interesa, Morlaci su učestvovali u dvadesetpetogodišnjem ratu (Kandijski rat), između Mlečana i Turaka, od 1645-1669. godine. Poslije kraćeg predaha, Austrija i Mlečani ponovo uprežu narod Podgorja u rat protiv Turaka, koji traje punih petnaest godina (Morejski rat), od 1684-1699. godine. U ovim ratovima Dalmatinski Morlaci – Podgorci bore se donekle i za svoj opstanak u sadejstvu sa svojim susjedima uskocima u Ravnim Kotarima, koje predvode narodne vođe Smiljanić Petar, Smiljanić Ilija, Janković Stojan, Janković Ilija, Vuk Mandušić i Franja Posedarski. Zbog velikog ličnog junaštva, mudrosti i organizacionih sposobnosti, uskočkog vojvodu Stojana Jankovića iz Ravnih Kotara, Mletačka Republika postavlja za Serdara dalmatinskih Morlaka, srpskih seljaka uskoka. Opjevan je u narodnim pjesmama kao i Cvijan Šarić rodom iz Kotara i harambaša šibenskih uskoka, koji se proslavio napadom na Turke kod Obrovca na Cetini, 1666. godine.

U toku mnogobrojnih oružanih sukoba mletačke Republike Venecije sa Turcima, pored Janković Stojana i Smiljanić Ilije, svakako je najpoznatiji bio uskočki kapetan šibenskih Morlaka Vuk Mandušić, koji je herojski poginuo 1648. godine u bici kod Zečeva i kao veliki srpski junak, mudar i skroman čovjek ušao u narodne pjesme i „Gorski vijenac“ Petra Petrovića Njegoša.

O prisustvu Morlaka u Podgorju svedoči i jedan od sačuvanih starih dokumenata iz XVII vjeka, koji se navodi u knjizi Boška Desnice, „Istorija Kotarskih Uskoka“ (Beograd, 1951, sv. III, st. 49).

Serenisimo kneže,
Prema obavještenjima koja su mi dostavile starješine većeg broja Morlačkih familija koje su od skora doselile u selo Šibuljinu (Zaseok sela Tribnja krajnjeg Dalmatinskog sela na Morlačkom kanalu, prema Hrvatskom primorju, koji je naseljen pravoslavnim Srbima i jedino je srpsko naselje u Planinskom zalivu), pod našu teritoriju… smatramo potrebnim da ih snabdjemo sa kukuruzom, za broj od 131 osobu.

Zadar, 30.X.1684. g.
Generalni providur Alvise Pasquligo, s.r.

Sva obećanja Austrije i Venecije da će se život naroda poboljšati zbog njegovog aktivnog učešća u ratovima protiv Turske, ostala su neispunjena. Štaviše, da bi pokrili izdatke zbog ratova, Mlečani su bezdušno povećali namete (decime).

U Dalmaciji i Podgorju dolazi do značajnog istorijskog preobražaja konačnim slomom i padom Mletačke Republike Svetog Marka, u maju 1797. godine. Podgorcima su ostale naročito teške uspomene na Veneciju koja je, pored ostalog jada, po predanju naših predaka tamanila bujne stare šume na Velebitu za izradu drvenih pilona pri izgradnji temelja Venecijanskih palata, i kvalitetnih oplata i vesala za trgovačke i ratne brodove. Od toga su primorske strane Velebita potpuno ogolele i opustele. I danas stoje kao uspomena na junake i mučenike koji su umirali kao robovi u okovima mletačkih galija i tamnicama Venecije.

Dušan Babac
FB profil autora