PRVI PROSVETITELJ
Sveti Sava je neuporediva i neponovljiva ličnost naše svetovne i duhovne istorije. Neiscrpna je priča o njegovom uticaju, njegovim zaslugama i inspiracijama svim pokolenjima. U svakom stoleću on je uvijek aktuelan i uvijek savremen i stoji na raskršćima, usmjeravajući rod naš na put kojim treba da krene.
Kada je stupio na duhovnu i svetovnu pozornicu naše istorije, prilike u Srbiji i oko Srbije bile su veoma teške. Sa severa pretila ugarska invazija, slavna i moćna Vizantija se raspadala, a u njenim granicama zapadni hrišćani osnovali Latinsko carstvo.
Posle podele Hrišćanske crkve Vatikan sanja o Božjoj državi na zemlji, pružajući prste prema Srbiji. Sa istoka Arapi i muhamedanci nasrću na hrišćanske zemlje, a u Srbiji međusobna nesloga među velmožama, borba za vlast i svađa. Crkva koja je tada bila pod tuđim uticajima nije bila duhovno dovoljno snažna da se svim tim uticajima suprotstavi. U takvoj situaciji Sveti Sava je stupio na pozornicu naše istorije. Pre ovoga proveo je izvesno vreme u Svetoj Gori, toj duhovnoj košnici gde se od iskusnih svetogorskih staraca naučio duhovnom životu i bogomisliju, podigao manastir Hilandar – tu duhovnu oazu srpskog naroda – da bi se potom pod pritiskom spomenutih uticaja vratio u Srbiju, kao zreo monah, iskusan duhovnik i vješt diplomata.
U Srbiji je veoma teško stanje. Braća i velmože zavađene oko vlasti, privredno i ekonomsko stanje naroda na najnižem stupnju, a narod duhovno i prosvetno u potpunosti zaparložen. U takvoj situaciji Sveti Sava je brzo uvidjeo da bez sloge u državi nema života, a bez samostalne crkve i prosvećenosti nema napretka. Miri zavađenu braću, dobija samostalnost Srpske crkve, podiže crkve, škole i u njima postavlja svoje narodne sveštenike i učitelje.
Na crkveno-narodnom saboru u manastiru Žiči Sveti Sava zajedno sa bratom kraljem Stevanom odredio je strategiju i put kojim treba poći u izlaz iz pomenute situacije. Odlučio je da se previše ne oslanja ni na zapad ni na istok, da narod povede samostalnim putem, a za vjeru svoga naroda opredelio se za Pravoslavlje. Taj put se ubrzo pokazao ispravnim. Prosvećivanje i hrišćanizacija se širilo i počela je da cveta pismenost, književnost, umetnost, zanatstvo, kultura i državotvornost. Srpski narod oblagorođen Jevanđelskom naukom Gospoda Isusa Hrista u svim segmentima vere, kulture i života postao je ravnopravan sa ostalim narodima iz okruženja. To mu je dalo snage da izdrži kasnije osvajačke sile Turske, Austrougarske i Njemačke, koje su svim silama nastojale da nas porobe, odnarode i privedu u svoju vjeru.
U svim tim teškim i okrutnim danima na čelu srpskog naroda stajao je Sveti Sava kao duhovni i nacionalni lučonoša i svim pokolenjima poručivao: „Držimo vjeru pravoslavnu, držimo se za ruku Božju“.
I danas naš narod suočen sa opasnošću raznih antisrpskih sila ponovo se našao na raskrsnici svoje istorije. Vreme slično vremenu Svetog Save. U igri akteri isti i sa istoka i sa zapada, a mi kao narod i kao nacija prepušteni sami sebi, kao slamka među vihorovima, u svetu nigdje prijatelja da zažali, kao da bi i pomogao. I danas u liku Svetog Save imamo najsnažnijeg čuvara vere i morala, najverodostojnijeg svedoka naših prava i branitelja narodne svesti i imena, najsvetijeg prosvetitelja, učitelja, apostola i molitvenika pred Prestolom Božjim, ulivajući nam nadu da sve ovo izdržimo i neskrenemo sa njegovog svetosavskog puta, a sve ostalo daće Bog molitvama Svetog Save i svih svetih Srba mirnija i srećnija vremena, slogu i ljubav i svaki Božji blagoslov.
Zapisao protojerej-stavrofor Savo Bradonjić