TUŽNA USAMLJENA VRBA KAO SPOMENIK
U jednom novosadskom dvorištu stoji usamljena vrba koja simbolizuje Jelku, srpsku majku koja je u Drugom svetskom ratu na brutalan način u jednom danu ostala bez petorice sinova.
Novi Sad obeležava 78 godina od fašističke Racije 1942. godine, kada je ubijeno više od 1.200 Jevreja, Srba, Roma i drugih građana, a skoro niko se ni ove godine neće setiti da je jedna usamljena vrba u dvorištu na Bulevaru oslobođenja 28 preostali deo spomen-obeležja na ubijenu braću Jovandić i njihovu majku Jelku.
Centralno obeležavanje najvećeg zločina u istoriji Novog Sada koji su sproveli mađarski fašisti u sklopu šire osvete u ovom delu Bačke, a zbog akcija Narodnooslobodilačkog pokreta, održalo se i ove godine u podne 23. januara, kod spomenika „Porodica“ na Keju žrtava racije. Organizovan je i pomen pored spomenika koji je pre nekoliko godina bez dozvola postavljen nasred Štranda.
Međutim, ni ove godine niko se verovatno neće setiti da obiđe jedan drugi spomenik u vidu vrbe, a koji podseća na jednu od najtužnijih priča iz januara 1942. godine, na pogibiju petorice braće Jovandić.
Naime, u dvorištu Bulevara oslobođenja 28, iza sadašnje višespratne garaže i pre stambene zgrade, stoji stara vrba koja je nekada bila okružena sa pet jablanova i prema priči starijih Novosađana ona se nalazi na mestu nekadašnjeg porodičnog doma u Rumenačkoj 36 (napomena: ovo je deo Rumenačke ulice koji je srušen gradnjom dva obližnja bulevara i stambenih blokova i u vreme rata se zvao Piroška ulica), gde su živeli Jovandići.
Vrba predstavlja majku Jelenu Jelku Jovandić (rođena Ognjanović 1894-1971), a u međuvremenu su posečeni jablanovi njenih sinova Milorada (28), Save (26), Paje (24), Živka (20) i Bore (15).
Dodajmo da je većina odgovornih mađarskih fašista za Raciju 1942. nakon Drugog svetskog rata osuđena na smrt vešanjem ili streljanjem, osim regenta Mikloša Hortija kojeg su zaštitili saveznici. Za ovaj zločin nad Jovandićima vojni sud za Bačku i Baranju je 18. marta 1945. na smrt streljanjem osudio Janoša Tota iz Rumenke. On je, sa trojicom mađarskih honveda, upao u kuću Jovandića i trojicu braće ubio baš on, a preostalu dvojicu ostali koji su bili sa njim. Tot je u vreme zločina imao 19 godina.
Njihova pogibija je jedna od najtužnijih priča od tog 23. januara 1942. godine. Mađarski fašisti su tog dana ušli u kuću i svu petoricu braće poređali uza zid dvorišta i ublili sa jednim metkom u potiljak, dok je jedan vojnik držao vrata kuće zatvorenim da majka ne može da izađe. Tela petorice sinova majka je oplakivala, a vojnici su ih odneli u kamione i potom bacili u Dunav kao i stotine drugih žrtava fašističkog divljanja. Njihova tela nikad nisu pronađena, a Jelka je sačuvala nekoliko delića kostiju lobanja koji su ostali u krvavom snegu i godinama kasnije je napravila skromni nagrobni porodični spomenik na Almaškom groblju.
Jedna verzija priče kaže da su na mestu porodične kuće Novosađani zasadili drveće nakon Jelkine smrti, dok druga verzija kaže da je sama Jelka posadila stabla, a da su građani potom brinuli o njima. Ono što je sigurno jeste to da je bila postavljena i manja spomen-ploča, ali je ona nestala tokom narednih decenija, a jablanovi su posečeni.
Vrba je u dobrom stanju, ali je okružena smećem i celo dvorište je zapušteno, a nekoliko prolaznika i ljudi koji žive i rade u okolnim objektima rekli su da nisu znali priču o ovoj žalosnoj vrbi.
Izvor: 021.rs