BRUTALIZAM – POJAVA I ZNAČENJE
Jedno od glavnih obeležja termina „džungla na asfaltu“ sigurno su ogromne višespratnice karakteristične za mnoge gradske četvrti iznikle na Balkanu i u Sovjetskom Savezu u godinama nakon Drugog svetskog rata.
Prosečna brutalistička zgrada predstavlja nezaboravni grafički deo arhitekture, koja je zauvek promenila gradske crte. Brutalizam retko koga može da ostavi ravnodušnim. Ljudima se takve građevine ili dopadaju ili ne. Tako da se i sam uzneo u neku vrstu polarizujućeg stila.
Brutalizam se, kao stil u arhitekturi, javlja pedesetih godina prošlog veka. Svoj zenit i vrhunac dostigao je dvadesetak godina kasnije. Karakterišu ga jednostavne, blokovske, čvrste betonske konstrukcije. Konstrukcije koje su i danas jednako šokantne, kao i kad su izgrađene.
Poreklo naziva
Sam izraz je skovao švedski arhitekta Hans Asplund i to kao nibrutalizam, a popularizovao ga je britanski arhitektonski kritičar Rejner Banham sredinom pedesetih godina. Ono što može da zvuči zanimljivo, jeste da naziv nije referenca na verovatno brutalnu prirodu izgleda mnogih građevina. Već francuski naziv za sirovi beton (beton brut).
Počeci pokreta
Brutalistička arhitektura svoje korene vuče još s kraja 19. veka. Proslavljeni modernistički arhitekta Le Korbizje, autor je kultnog Ozarenog grada u Marseju, posleratne stambene jedinice radničke klase za više od hiljadu i po ljudi. Ta građevina, inače deo njegovog projekta socijalnog stanovanja, smatra se zgradom koja je nadahnula brutalistički pokret. Ozareni grad je dovršen tek 1952. godine. Imao je masivni okvir od armiranog betona bez ukrasa, ispunjen modularnim stambenim jedinicama, što je bio model za posleratna društva koja su želela da napune stambeni prostor za mase.
Brutalizam se proširio Evropom, a naročito Sovjetskim savezom. Mada se može uočiti i u Sjedinjenim državama, ali i u zemljama poput Izraela, Japana i Brazila. Brutalistička arhitektura postala je popularna. Mada je predstavljala kontroverzan izbor za institucionalne zgrade. Kao što je glavna zgrada njujorške policije ili, nešto ranije sagrađena, gradska većnica Bostona. Tu su i mnoge biblioteke, crkve, parkinzi, trgovački centri, visoki stambeni blokovi, karakteristični za Novi Beograd, kulturni kompleksi kao što su Galerija Hejvord i zgrada Nacionalnog teatra na južnoj londonskoj obali.
Nestanak
Brutalizam je počeo naglo da nestaje osamdesetih godina, kada sve više počinje da se smatra hladnim, neprikladnim i otuđenim ljudskom oku. Ispostavilo se da beton ima primamljivost neuništivosti, ali se iznutra pogoršava, što ga čini teškim za održavanje. I podložan je rušenju i oštećenjima od vode tokom starenja. Danas su brutalističke zgrade uglavnom zapuštene i prekrivene grafitima. Simbolišući na taj način urbano propadanje. Jedan od najtužnijih primera propasti jednog umetničkog pravca, pa i ideologije, jeste čuveni spomenik Buzludža, na planini Balkan u Bugarskoj. Zagrljaj brutalističke arhitekture u Sovjetskom savezu značio je da jedan umetnički stil ispašta zbog povezanosti sa totalitarističkom ideologijom.
Glavni materijali se koriste u druge svrhe, kao što je nameštaj od betona i mermera inspirisan brutalizmom ili kada se preve mermerne radne ploče za kuhinje. Brutalističke zgrade se jako teško obnavljaju zbog svoje teške betonske konstrukcije. Još ih je teže srušiti, što samo dodatno komplikuje javnu raspravu o tome hoće li se ove glomazne relikvije spasiti ili ne.