URBANISTIČKI NEMAR
Projektant naselja „Cerak vinogradi“ Milenija Marušić apeluje na nadležne da se probude i poprave sve što je na tom kulturnom dobru urušeno, nadograđeno, napadnuto divljom izgradnjom…
Krovovi prokišnjavaju, fasade se krune, oluci propadaju, gradska preduzeća kada izvode radove ostavljaju raskopane ulice, ne vodeći računa o kulturnom dobru – naselju Cerak vinogradi, koje je, sa 92 hektara zaštićene površine, prepušteno samo brizi stanara.
Ovo je deo problema sa kojima se suočavaju žitelji jednog od tri evropska naselja savremene arhitekture koje je od 2019. zaštićeno, a nadležni su već dve godine nemi na apele arhitekte Milenije Marušić, projektanta Cerak vinograda, da se pozabave malim gradom sa oko 15.000 stanovnika.
Zato će skup predstojećeg četvrtka u Kulturnom centru Beograda, u okviru 16. Beogradske internacionalne nedelje arhitekture, biti još jedna prilika da se, pre svega, šira javnost uputi u stanje kompleksa u opštini Čukarica.
– Svrha vizuelnog podsetnika „Naselje Cerak vinogradi, kulturno dobro Republike Srbije” jeste da se skrene pažnja na prvo ekološko naselje u Beogradu i da se nadležni probude kako bi se popravilo sve ono što je urušeno, nadograđeno, napadnuto divljom izgradnjom. Naselje je dobilo status kulturnog dobra, ali u njemu od tada ništa nije urađeno i njegovo propadanje se nastavlja. Pre svega mislim na objekte, dok je prostor između zgrada dobro sačuvan – kaže Marušićeva, koja je sa Darkom Marušićem i Nedeljkom Borovnicom autor projekta za Cerak vinograde, čija je gradnja na periferiji Beograda počela 1979. godine.
Marušićeva je u prethodne dve godine uputila dopise na brojne gradske i republičke adrese, ali, kaže, reakcije nije bilo. Poslednje u nizu je pismo Vladi Srbije, od koje je dobila odgovor da će naselje biti u nadležnosti Ministarstva kulture i gradskih institucija. Ona kaže da do daljnjeg ostaje na „ceračkim barikadama” sa konkretnim predlogom za obnovu starog sjaja Cerak vinograda.
– Sa stanovnicima naselja, sa kojima sam, u stalnom, 40 godina dugom kontaktu, u julu 2019. godine sačinila sam dokument pod nazivom „Razvojna strategija rekonstrukcije, revitalizacije i modela upravljanja u naselju Cerak vinogradi”. U njemu su svi detalji o tome kako da se postupa sa ovom arhitektonskom celinom, u kojoj treba da bude kulturni centar-stanica. Ona bi bila spona između žitelja i nadležnih službi. Odavno je prošlo zlatno doba Cerak vinograda, a ono je bilo između 1983. i 2003, kada je postojala mesna zajednica koja se brinula o kompleksu i čuvala ga – ističe Marušićeva.
Kao prostorno kulturno-istorijska celina, Cerak jedan i Cerak dva prvo su stambeno naselje moderne arhitekture sa prostora bivše Jugoslavije koje je upisano u registar kulturnih dobara. Naselje je zavredelo i da se nađe na izložbi „Ka betonskoj utopiji – arhitektura Jugoslavije 1948–1980” u Muzeju moderne umetnosti MoMA u Njujorku. Posle toga odabrano je za stalnu kolekciju tog muzeja, kao jedno od dva dela iz Srbije, čime je potvrđen njegov status nacionalnog i međunarodnog kulturnog nasleđa. Tako je četrdesetogodišnja bitka da se čukaričkom kompleksu sačuva njegov autentični izgled, baš onakav kakav ima otkako je izgrađen 1987, dobijena. Ali tu tačka nije stavljena jer država, vlasnici i korisnici bezmalo 100 hektara na kojima je podignuto 67 objekata i 3.650 stanova imaju obavezu da ih štite i spreče svaki pokušaj samovoljnih graditeljskih intervencija.
Graditeljski poduhvat i borba protiv kioska
To jutro 1979. godine bilo je božićno, ali je vojni kamion ipak stigao na poprište operacije, u kamp na Ceraku. Desetak kilometara od centra Beograda, na utrini nastaloj na mestu davno iskrčene cerove šume i uskog pojasa vinograda uz Ibarsku magistralu, iz kamiona su se iskrcali komandanti, da tu ostanu narednih devet i po godina. Toliko je vremena bilo potrebno arhitektama Mileniji i Darku Marušiću i Nedeljku Borovnici da, sa timom od 50 inženjera i brojnim građevincima, preobraze taj „kraj sveta” u najsavremenije naselje glavnog grada Jugoslavije.
Glavni izazov bila je konfiguracija terena, to jest visinska razlika od 60 metara između Ulica kneza Višeslava i Ibarskog puta. Zato su kuće na Ceraku raspoređene tako da se povijaju prateći teren.
Izveštaje o svim problemima graditelji su svakog ponedeljka u sedam sati ujutru podnosili tadašnjem gradonačelniku Beograda Živoradu Kovačeviću kad bi on došao da obiđe gradilište. Kovačević je pratio kako se nižu trospratne i šestospratne zgrade građene od montažnih elemenata na industrijski način (tzv. Žeželj), kako niču fasade od crvene i žute opeke, kao i kosi krovovi umesto klasičnih ravnih. Na jednom od krovova u Ceraku prvi put je primenjen i eksperiment solarne energije: ugrađeni su kolektori za zagrevanje vode, dok su zidovi projektovani tako da takođe greju stanove. U tu zgradu je smešten i komandni centar za kablovsku televiziju, koja je početkom osamdesetih godina prošlog veka uvedena u Beogradu.
Do 1981, novi „gradić na brdu” bio je spreman da primi prve stanare. Dočekao ih je ministar odbrane, uz predsednika opštine, vojni orkestar i tribine okićene jugoslovenskom zastavom. Gošća naselja 1988. bila je i Raisa Gorbačov kad je sa suprugom i poslednjim predsednikom SSSR-a Mihailom došla u Jugoslaviju.
Cerak vinogradi 1987. već su imali više od 12.000 žitelja. Na raspolaganju su im bili vojnomedicinski centar, vrtić i Osnovna škola „Ujedinjene nacije”, samousluga, mesna zajednica, parkovi i ulice koje su naziv dobile po zasađenom drveću: kedrovima, lipama, brezama i crvenim hrastovima. Sredinom naselja uz glavnu pešačku stazu je centralni park koji povezuje Košutnjak sa Adom.
Marušići nikad nisu napustili svoje remek-delo. Nastavili su da održavaju kontakte sa stanarima i da bdiju nad naseljem kako mu ništa ne bi poremetilo izgled, kao što su, dok se ono još gradilo, u vreme kad se reč arhitekata još poštovala, rušili sve što bi bilo napravljeno tako da odstupi od projekta. Za poslednje četiri decenije u Cerak vinogradima sprečavali su pokušaje nadogradnje, zaustavili podizanje kioska kakvi su tad gutali javne površine svuda po Beogradu. Nudili su i neke nove stvari za naselje: tipski projekat zastakljivanja lođa, kao i 1.000 povrtarskih bašta sa stazama. Projektovani su, ali još nerealizovani i sadržaji – višenamenski centar, sportska hala i bazeni.
Izvor: Politika.rs