IZ NAŠE DUHOVNE ISTORIJE
Pri monašenju su se u srednjem veku uzimala imena koja imaju isto početno slovo kao svetovnjačka, ali češće i sasvim druga početna slova.
Da bi se i simbolički označilo kako monasi prekidaju veze sa svetom i prošlošću uveden je u Hrišćanskoj crkvi običaj: da se pri monašenju napušta dotadašnje svetovnjačko kršteno ime i zameni novim monaškim imenom prema kalendaru, a pri tom se često pazilo i pazi da početno slovo novog monaškog imena bude isto kao i u odbačenog krštenog imena.
Sa hrišćanstvom i monaštvom taj je običaj prešao i nama. Tako npr. znamo da je Stefan Nemanja prilikom monašenja dobio ime Simeon, a njegova žena Ana postala je monahinja Anastasija, njihov sin, kralj Stefan Prvovenčani nazvan je Simon monah, a njihov unuk, od Vukana, župan Dmitar nosio je monaško ime David (Srav. Spomenik XI, 21); Dušanov vojskovođa ćesar Hrelja zamonašio se kao Hariton (Zapisi, br. 6019); ćesar Grgur, sin ohridskog sevastokratora Branka, zvao se monah Gerasim, a Grgur, sin despota Đurđa Vukovića-Brankovića, bio je monah German; poslednji Nemanjić, car Jovan Uroš Paleolog u Tesaliji, sin Dušanovog polubrata Simeona, živeo je dugo kao monah Joasaf (1381-1423 – K. Jireček, Istorija Srba I, 328).
Slični odnosi bili su i među monahinjama. Tako je carica Jelena Dušanova u monaštvu imala dva imena Jelisaveta i Jevđenija; a i kraljica Jelena Vukašinova pominje se kao monahinja Jelisaveta (Zapisi, br. 165); dok je Mara, supruga Vuka Brankovića, kao kaluđerica nazvana Marina (Zapisi, br. 5051).
Međutim, poznat je mnogo veći broj naših uglednih monaha i monahinja iz srednjeg veka, čija monaška imena imaju sasvim druga početna slova nego što su imala njihova ranija – svetovnjačka imena. Tako je npr. sam Sv. Sava kao svetovnjak zvao se Rastko, a njegov sinovac arhiepiskop Sava II, sin kralja Stefana Prvovenčanoga, zvao se u svetovnjaštvu Predislav; drugi sin Prvovenčanog, kralj Stefan Radoslav zamonašio se pod imenom Jovan; dok je najmlađi sin Prvovenčanog, kralj Uroš I, kao monah dobio ime Simon, a njegov sin, kralj Stefan Dragutin, prozvan je monah Teoktist (Đ. Daničić – Danilo, Životi I, 22, 50); Dragutinov sin Urošic, zamonašen je pod imenom Stefan (Miklosich, Monumenta Serbica 70, Zapisi, br. 5018); dva srpska velikaša iz kraja XIV veka, Radonja i Bogdaš, zamonašili su se kao Gerasim i Antonije (Spomenik III, 49); a despot Đorđe Stefanović – Branković poznat je kao monah i docnije arhiepiskop Maksim.
Među zamonašenim ženama bio je sličan odnos. Već prva poznata nam naša kaluđerica, udovica zetskog kneza Sv. Vladimira, Kosara zamonašila se pod imenom Teodora; Vuka, kćerka Stefana Nemanje (Stari srp. rodoslovi i letopisi, br. 104), naslikana je kao monahinja Jefimija na fresci Loze Nemanjića u Peći; Teodora, sestra cara Dušana a žena despota Dejana, nazvana je monaškim imenom Jevdokija; Dragana, sestra kneza Lazara a mati braće Musića, zamonašila se pod imenom Teodosija (Starinar IX, 119; Zapisi, br. 175); kneginja Milica Lazareva, imala je dva monaška imena – Jevđenija i Jefrosina; Miroslava, žena župana Miljana, nosila je monaško ime Agripina (Zapisi, br. 70): a Radača, supruga župana Nenca Čihorića, zvala se kao monahinja Polihronija (Glasnik zemalj. muzeja 1898, 215 i 280; Starinar IX, 70); Teodora, sestra despota Dragaša Dejanovića, a žena vlastelina Žarka, zamonašila se pod imenom Ksenija; carica Jelena, kćerka Konstantina Dejanovića a supruga vizantijskog cara Manojla Paleologa, zvala se kao kaluđerica Hipomena; isto monaško ime uzela je i despotica Jelena, udovica despota Lazara Đurđevića – Brankovića (K. Jireček, Istorija Srba II, 79 i 180).
Isto tako i pri promeni monaškog imena male shime u monaško ime velike shime nije se smatralo obaveznim da se početno slovo imena mora slagati, te ima i jednih i drugih slučajeva. Tako npr. kod carice Jelene Dušanove i kneginje Milice Lazareve oba monaška imena imaju ista početna slova (Jelisaveta – Jevđenija i Jevđenija –Jefrosina; ali veliki despot – monah Dositej dobio je kao velikoshimik ime Jovan Kalivit; kaluđer Neofit, ktitor crkve Sv. Nikole u Norči kod Preševa, iz druge polovine XIV veka, imao je velikoshimičko ime German (St. Novaković, Zakonski spomenici, 447, IV); a jedna kaluđerica Jelisaveta, u Markovom manastiru, blizu Skoplja 1420. god., nazivana je u velikoj shimi Marina (Glasnik, XLVII, 225), itd.
Sem toga, valja pomenuti, da su poznata dva slučaja u našoj prošlosti gde se prilikom monašenja, pa čak i prilikom primanja velike shime, nije menjalo ranije svetovnjačko ime. Ti su slučajevi sa kraljicom Jelenom Anžujskom, suprugom Uroša I (Kraljicu Jelenu, narečenuju v’angelscjem obrazje monahija Jelena“, Đ. Daničić – Danilo, Životi, str. 1 i 84) i sa Angelinom Arijanitovom, suprugom slepog despota Stefana Đurđevića – Brankovića („Sia kniga despotice Anđelije monahie“ u dva rukopisa – Zapisi, br. 2033).
Štaviše, izgleda da ti slučajevi nisu bili osamljeni i da su u monaštvo, pokatkad, ulazila i čista narodna imena. Poznato nam je, naime, da se u jednom popisu imanja manastira Sv. Bogorodice u Tetovu iz kraja XIII veka pominje jedna njiva – ot Dobraje kalođerice (Spomenik III, 36); pa nas to podseća i na „črnorizca Hrabra“.
Objavljeno u „Glasnik Skopskog naučnog društva, knjiga XI“