VIZANTIJSKA I SLOVENSKA LITERATURA
Auhfauzer dolazi do kategoričkog zaključka da je Čudo svetog Georgija sa zmajem nastalo na grčkom tlu, ne ranije od 11. veka.
Legenda o pobedi svetog Georgija nad zmajem (aždajom) nastaje u Vizantiji znatno kasnije od priča o mučenjima ovog sveca.
Poznat još u antičkim i drevnim istočnim mitovima, motiv zmajeubistva se prenosi u kasnoantičku epohu, od kada su sačuvane predstave konjanika ili imperatora koji ubija varvara. Posle toga Crkva tom sižeu dodaje simboličan smisao, identifikujući drakona sa paganstvom. Među podvizima čitavog niza hrišćanskih svetaca sreće se i pobeda nad čudovištem. Među njima su, na primer, sveti Teodor Tiron, sveti Teodor Stratilat, sveta Marina i drugi.
Najraniji sačuvani prepis Čuda svetog Georgija sa zmajem u vizantijskoj književnosti potiče iz 12. veka. Eto zašto istraživači pretpostavljaju da ono nije nastalo mnogo ranije, ali o njegovoj konkretnoj hronologiji nema jedinstvenog mišljenja. Prihvata sa da je to poznije od ostalih vizantijskih čuda ovog sveca. Uprkos tome, kroz stoleća ono stiče izuzetno veliku popularnost i u svesti naroda celog evropskog Istoka i Zapada, u prednjoj Aziji, na Bliskom istoku i Kavkazu, sveti Georgije se povezuje upravo sa likom borca protiv zmaja.
Ogroman uticaj u tom pogledu imaju njegove predstave – kako na fresko slikama i ikonama, tako i u svetovnoj umetnosti hrišćanskog sveta. Razume se, relativna važnost likovnih umetnosti i književnosti različita je kod različitih naroda u zavisnosti od okolnosti stvorenih u njihovoj političkoj i kulturnoj istoriji.
Najznačajnije istraživanje vizantijske i latinske rukopisne tradicije o Čudu sa zmajem je temeljni rad J. B. Aufhauzera, objavljen 1911. godine. Za ovaj rad Auhfauzer je prikupio 40 grčkih i 14 latinskih prepisa. Posle podrobne i produbljene analize opširnog rukopisnog materijala, Auhfauzer dolazi do kategoričkog zaključka da je Čudo svetog Georgija sa zmajem nastalo na grčkom tlu, ne ranije od 11. veka. Po njemu, drevni motiv borbe između dobra i zla se razvija tokom hrišćanske epohe u bitku između hrišćanskog junaka i zmaja, htonskog čudovišta.
Najranije, smatra on, taj razvoj nalazi odraza u žitiju svetog Teodora Stratilata. Upravo to žitije, docnije, ima direktnog uticaja u prenošenju motiva borbe sa zmajem na svetog Georgija. Najraniji sačuvani prepis žitija svetog Teodora potiču iz 11. veka. S druge strane, do danas sačuvani prepisi predstavljaju veoma razgranatu rukopisnu tradiciju. Eto zašto je teško reći kako je izgledao hrišćanski prototip Čuda svetog Georgija sa zmajem, a pokušaji da se rekonstruiše njegov tekst predstavljali bi uzaludan napor.
Kako se slovenski prepisi odnose prema sačuvanim grkim tekstovima čuda? To pitanje postavljano je u radovima starih ruskih slavista Kirpičnikova (1878-79) i Veselovskog (1880). Najuspešniji pokušaj njegovog rešavanja učinio je A. V. Ristenko u istraživanju o vizantijskim i slavjanoruskim tekstovima. Njegova glavna zasluga je klasifikovanje i objavljivanje osnovnih slovenskih redakcija.
Od južnoslovenskih tekstova on poznaje prepise u zborniku popa Dragolja (treća četvrtina 13. veka) i dva kasnija prepisa. On ukazuje da samo po bibliografskim podacima poznaje prepis u zborniku iz sofijske Narodne biblioteke br. 80 (današnja signatura 308) iz 16. veka, a od prepisa u zborniku iz beogradske Narodne biblioteke br. 104 koristio je samo „nekoliko sačuvanih redova“. Osim ovih, istražuje i jedan srpski prepis čuda iz 16. veka koji je objavio V. Jagić, za koji pretpostavlja da ima ruski protograf.
Ruske prepise, kojih je 52, on grupiše u četiri osnovne redakcije, koje objavljuje sa varijantama čitanja. Posebna pažnja u istraživanju posvećena je poređenju ruskih i južnoslovenskih tekstova o čudu, kao i grčkih i slovenskih tekstova uopšte.
Ristenko dolazi do zaključka da je prepis iz Dragoljevog zbornika približno najbliži grčkom prepisu Parisinus graecus 770 iz 1315. godine, iako među njima zapaža i niz nesaglasnosti. Nepotpunosti i neke nejasnoće u srpskom tekstu on pripisuje grčkom izvorniku. Veoma je važno zapažanje istraživača da južnoslovenski prepisi Čuda sa zmajem sadrže epizodu sa đavolom (demonom) u drugom delu i da predstavljaju „posebnu redakciju u porodici slovensko-ruskih tekstova“.
U posebnoj glavi knjige Ristenko razmatra srpski prepis Čuda sa zmajem koji je objavio Jagić. Po njemu, taj je tekst prešao iz ruske književnosti u južnoslovensku. Posle kratke uporedne analize on ga pripisuje drugoj ruskoj redakciji. Najvažniji zaključak ovog značajnog proučavanja slovenskih tekstova o Čudu sa zmajem, jeste da su ruska i južnoslovenska rukopisna tradicija stvorene na osnovu različitih grčkih prvoistočnika i da se razvijaju samostalnim putevima.
Taj zaključak bio je potvrđen i u poslednje vreme, dok su, međutim, korigovani neki Ristenkovi zaključci, koji su se ticali karaktera pretpostavljenih grčkih redakcija od kojih proističu slovenski tekstovi. Ponovo su bili ispitani i poznati južnoslovenski tekstovi, kojih danas ima više i koji omogućavaju sigurnije zaključke o istoriji ovog dela u književnostima balkanskih Slovena.
Iz knjige „Čudo u slovenskim kulturama“